Autor: prof. dr hab. Michał Łesiów
Ważną rolę w kulturze codziennej narodów chrześcijańskich, w tym również narodu ukraińskiego odgrywały i odgrywają nadal doroczne święta cerkiewne (kościelne). Zawierają one w sobie właściwy dla nich sens i treści religijne, ale też święta te obrastały w zwyczaje i obyczaje związane z otaczającą przyrodą czy codziennymi obowiązkami ludzi, zwykle rolnictwem się zajmujących. Zdarzały się nawet wierzenia i zabobony niekoniecznie religijne i niezupełnie chrześcijańskie, w których badacze kultury ludowej upatrują niekiedy pozostałości zwyczajów i wierzeń jeszcze pogańskich, zaadaptowanych przez nową religię chrześcijańską ponad tysiąc lat temu. A religia chrześcijańska na Ruś-Ukrainę przyszła z Bizancjum, z kręgu kultury bizantyjskiej czyli średniogreckiej i cyry¬lo-metodejskiej, jeśli idzie o formę językową w liturgii oraz innych nabożeństwach odprawianych w cerkwiach prawosławnych czy unickich – greckokatolickich.
W tradycji chrześcijańskiej obrządku wschodniego, zwanego inaczej bi¬zantyjskim, tak prawosławnej jak i unickiej spośród wielu świąt dorocznych wydziela się 12 świąt najważniejszych, które ustanowione zostały przede wszystkim dla upamiętnienia zdarzeń z życia i śmierci Jezusa Chrystusa oraz jego Matki – Najświętszej Maryi Panny – Bogurodzicy.
Do tych najważniejszych świąt należą święta stałe, których uroczyste obchodzenie powtarza się rok rocznie w tym samym ustalonym dniu, oraz święta ruchome, wzajemnie ze sobą powiązane czasowo, ale obchodzone w każdym roku w nieco inne dnie miesiąca, ponieważ związane są z inną rachubą czasu, niż obowiązujący obecnie kalendarz słoneczny.
Dla przykładu należy wiedzieć, że Wielkanoc jako wielkie święto ruchome przypada zawsze w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca, a od Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego, tzn. od Wielkiejnocy zależą inne święta ruchome, a mianowicie: tydzień przez Wielkanocą Niedziela Palmowa; zawsze w czwartki 40 dni po Wielkanocy – Wniebowstąpienie Pańskie, a 7 tygodni po Wielkanocy Zielone Świątki czyli Zesłanie Ducha świętego.
Do stałych świąt w chrześcijańskim roku kalendarzowym należy absolutna większość świąt też najważniejszych, również tych, które upamiętniają zdarzenia z życia Jezusa Chrystusa i Matki Boskiej, a więc Boże Narodzenia (po ukraińsku: Rizdwo), święto Objawienia Pańskiego upamiętniające chrzest Jezusa w rzece Jordan, święto Ofiarowania Pańskiego zwane po ukraińsku Stritennia, które jest jakby odpowiednikiem rzymskokatolickiego święta Matki Boskiej Gromnicznej, święto Przemienienia Pańskiego, zwane w tradycji ukraińskiej Wozdwyżennia albo Spasa.
Do świąt stałych najważniejszych w chrześcijańskim roku kalendarzowym należą również te, które upamiętniają ważne wydarzenia z życia Matki Boskiej a mianowicie: święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, zwane po ukraińsku Rizdwo Preswjatoji Bohorodyci, abo Druha Preczysta, obchodzone 21 września, Ofiarowanie Najświętszej Maryi Panny, zwane po ukraińsku – Wchid w Chram, co znaczy „Wejście do Świątyni” obchodzone 4 grudnia, święto Zwiastowania, po ukraińsku Błahowiszczennia – 7 kwietnia i Wniebowzięcie Matki Bożej, po ukraińsku – Uspennia, co znaczy Zaśnięcie, odpowiednik święta znanego w polskiej tradycji ludowej jako Matki Boskiej Zielnej.
Do ważnych świąt w tradycji chrześcijaństwa wschodniego należy również święto Podwyższenia Krzyża świętego ustanowione dla upamiętnienia znalezienia krzyża, na którym Chrystus był ukrzyżowany, święto bardzo uroczyście na Ukrainie obchodzone jako Wozdwyżennia Czesnoho Chresta w dniu 27 września.
Wymienione święta najważniejsze oraz inne, które mogą się wiązać z upamiętnieniem najbardziej popularnych świętych wiązały się i wiążą nadal z całym rokiem obrzędowym Ukraińców, weszły one na trwałe do kultury narodowej i ludowej w życiu codziennym czterech pór roku. Można więc mówić o cyklu jesiennym, zimowym, wiosennym i letnim. Każda pora roku przynosi nowe treści pozareligijne, narzucone przez samą przyrodę, która zimą jakby zamiera, wiosną budzi się do życia, latem bujnie się rozwija, a jesienią obfituje w płody ziemi.
Doroczne święta cerkiewne stanowią, jak mówiliśmy, ważny składnik kultury narodowej i ludowej Ukraińców. Szczególnie jest to widoczne w obchodzeniu 12 najważniejszych świąt chrześcijańskich szczególnie uroczyście obchodzonych, świąt stałych i tzw. ruchomych.
Należy zwrócić uwagę na taki fakt, że odpowiednie święta obchodzone przez katolików obrządku łacińskiego, rzymskokatolickiego, w tym również przez absolutną większość Polaków, różnią się od ich odpowiedników – świąt obchodzonych przez prawosławnych i katolików obrządku wschodniego datami ich obchodzenia o jakieś 14 dni (dwa tygodnie), na przykład Boże Narodzenie przypadające na 25 grudnia u katolików łacińskich obchodzone jest przez absolutną większość Ukraińców dopiero 7 stycznia.
Mówi się w związku z tym o nowym i starym stylu liczenia czasu, albo inaczej – o kalendarzu gregoriańskim albo juliańskim, z tym, że kalendarz juliański czyli stary styl jest o wiele starszy, bo datuje się pierwszym wiekiem przed narodzeniem Chrystusa, a kalendarz gregoriański czyli nowy styl zapoczątkowany został dopiero od drugiej połowy XVI wieku.
W związku z tym należy powiedzieć parę słów o tej różnicy czasowej w obchodzeniu odpowiednich świąt przez Polaków i Ukraińców, co ma swoje uzasadnienie historyczne.
A więc w historii liczenia czasu w Rzymie już w II wieku przed narodzeniem Chrystusa początek roku zaczęto liczyć od 1 stycznia, bo w tym dniu konsulowie obejmowali swój urząd. Z czasem Juliusz Cezar powierzył reformę kalendarza astronomom aleksandryjskim, którzy zaproponowali wziąć pod uwagę rok słoneczny, znany w Egipcie jeszcze od V tysiąclecia przed nową erą. Do tego czasu to znaczy do roku 46 przed narodzeniem Chrystusa Rzymianie używali kalendarza opartego na roku księżycowym, a początek roku zaczynał się u nich 1 marca. Ten kalendarz nowy oparty na roku słonecznym, zaprowadzony oficjalnie w Rzymie 46 roku przed nową erą, zowie się juliańskim od imienia panującego wówczas Juliusza Cezara. Kalendarz ten przyjęli chrześcijanie, a tradycyjnie kalendarz ten obowiązuje w cerkwi prawosławnej i greckokatolickiej, jeśli idzie o czas obchodzenia świąt dorocznych, do dnia dzisiejszego. Bo w życiu codziennym, państwowym wszyscy już przyjęli kalendarz nowego stylu zwany gregoriańskim, a w obrządku łacińskim według kalendarza gregoriańskiego obchodzone są też chrześcijańskie święta doroczne.
Nazwa kalendarza gregoriańskiego pochodzi od imienia papieża Grzegorza Trzynastego, ponieważ podczas jego pontyfikatu w roku 1582 wniesiono pewne poprawki do liczenia czasu. Niewielki błąd w obliczeniach astronoma aleksan-dryjskiego Sosigenesa z pierwszego wieku przed naszą erą wynosił już w roku 1582 12 i pół dnia a teraz ciągle się powiększa, stąd te różnice w czasie obchodzenia tych samych świąt u chrześcijan obrządku łacińskiego i bizantyjskiego, a więc u Polaków i Ukraińców.
Kalendarz gregoriański został wprowadzony od razu w krajach, gdzie panował obrządek łaciński, przyjęli go, acz niechętnie również protestanci, zaś kościół obrządku wschodniego ociąga się z jego przyjęciem do dziś dnia. I w związku z tym np. Boże Narodzenie przypada w kalendarzu obrządku wschodniego 7 stycznia, a nie 25 grudnia, kiedy obchodzą to wielkie święto chrześcijanie obrządku łacińskiego, katolicy i protestanci.
Najnowsze komentarze