Autor: prof. dr hab. Michał Łesiów
Siódmy miesiąc w roku lipiec ma w języku ukraińskim nazwę podobną tylko z różnicą w formancie słowotwórczym: łypeń, a więc w podstawie tych nazw jest nazwa, drzewa lipa i łypa.
Pochodzenie nazwy miesiąca od okresu kwitnienia lip objaśniali dawniejsi i nowsi badacze tak samo: miesiąc ten kojarzy się z kwitnącymi lipami, z których obficie korzystają przede wszystkim pszczoły wybierając nektar z kwiatu lipowego i przetwarzając go na miód lipowy.
Ukraiński pisarz XIX wieku Hołowacki pisał, że „łypeń pochodzi od kwitnących i pachnących w tym okresie lip, z których pszczoły mają pożytek, pszczelarze – dochód, a chorzy ludzie – zdrowie od miodu lipowego”.
Wybitny etnograf polski Kazimierz Moszyński pisał, że nazwa lipiec „zawdzięcza swe powstanie kwitnieniu lip, który to okres ważny jest dla ho¬dowców pszczół, a jak wiadomo, dawni Słowianie na wielką skalę uprawiali bartnictwo czy pszczelnictwo, Tzw. szerokolistna lipa kwitnie w Polsce i na Ukrainie w ciągu drugiej połowy czerwca i na samym początku lipca, zaś znacznie od niej pospolitsza drobnolistna – w ciągu lipca”, a zgodność nazwy oraz zjawiska przyrody z tą nazwą kojarzonego jest według słów K. Moszyńskiego „niemal doskonała”.
Inne ukraińskie nazwy ludowe tego miesiąca to: koseń, kywacz i kyweń, gedzeń, iłewyj misiać. Każda z tych nazw ma swoje skojarzone uzasadnienie.
Zachodnioukraińska nazwa lipca koseń łączy się z odbywającymi się w tym czasie sinokosami. Kiedy sierpień ma w swej podstawie słowo sierp, to koseń ma w swej podstawie słowo kosa albo kosić.
Nazwy lipca kyweń albo kywacz pochodzą od czasownika kywaty „kiwać, poruszać głową”, a odnosi się to do zwierząt domowych. W słowniku języka ukraińskiego Borysa Hrinczenki jest takie wyjaśnienie: „Kywacz i kyweń to miesiąc lipiec, kiedy konie kiwają głowami od ukąszeń owadów”.
Podobnie nazwa gedzeń wiąże się z taką sytuacją, kiedy owady zwane giezami atakują bydło i wtedy głównie krowy i inne ssaki domowe giedzają się, to znaczy uciekają przed owymi giezami zadającymi im ból przez ugryzienie czy użalenie.
Iłowyj misiać ma swoje uzasadnienie w imieniu świętego Iliji to znaczy św. Eliasza Proroka, którego święto przypada na 20 lipca według starego stylu. A święto Proroka Eliasza – Iliji jest wyjątkowo popularne na Ukrainie tak jak i w innych krajach, w których żyją mieszkańcy należący do chrześcijańskiego obrządku wschodnio-bizantyjskiego. Słowniki podają też nazwę lipca w postaci Illuch, w którym to słowie zawarta jest forma ukraińskiego imienia Illa „Eljasz”.
Jeśli idzie o nazwy miesięcy utworzone od świąt w danym miesiącu przypadających, ukrainista polski Jan Janów przypisywał w roku 1938 istnienie takich nazw pod wpływem rumuńskim:
„Z szeregu innych wspólnot można podnieść też paralelizm w nazywaniu niektórych miesięcy według świąt, np. iływyj „lipiec”, andrijiw „grudzień” (i tu podaje odpowiednie rumuńskie nazwy również od imion świętych utworzone). Analogiczne fakty spotyka się również na Podhalu, np. jakubski (miesiąc) „sierpień”, bartłomiejski „wrzesień”, michalski „październik”.
W lipcu odbywają się ważne dla kultury narodowej i ludowej święta, w tym między innymi święto zwane po ukraińsku Iwana Kupała odpowiednik polskiej Sobótki, co się łączy ze świętem Jana Chrzciciela (noc świętojańska). Badacze kultury ludowej stwierdzają, że święto to, owe obchody kupalskie czy świętojańskie tkwią głęboko w tradycji jeszcze przedchrześcijańskiej, a wiążą się po części z faktem najdłuższego dnia i najkrótszej nocy w tym czasie.
W dniu 12 lipca w Ukrainie bardzo uroczyście obchodzony jest dzień świętych Apostołów Piotra i Pawła. Wśród ludu ukraińskiego było nawet przekonanie, że w tym dniu należy się wstrzymać od ciężkich robót. Etnografowie stwierdzają, że dzień ten w pewnym stopniu postrzegany jest jako początek żniw. Było wśród ludu ukraińskiego przekonanie, że na świętego Piotra i Pawła należałoby zebrać z pola chociaż jeden snop. Toteż niektórzy wychodzili w tym dniu na pole, żeby przed wschodem słońca rozpocząć żniwa i zebrać ten jeden snop obrzędowy. Przed początkiem pracy rozścielano obrus, kładziono na nim chleb i sól, kawałeczek bułki poświęconej na Wielkanoc oraz inne wiktuały. Gospodarz stanąwszy twarzą do wschodu słońca odmawiał modlitwę, która w wolnym tłumaczeniu miała następującą treść:
„Szlachetne słońce, święci Piotrze i Juriju, nasze święte duchy, wyrościliście dla nas chleb Boży na niwie, podajcie go nam do rąk naszych”.
Następnie dwie garście zboża użętego składali na krzyż i ten krzyż żniwny symbolizować miał początek prac żniwnych na polach. Do tego dnia przygotowywał cię chłop ukraiński bardzo solidnie i starannie: bielono dom, czyszczono podwórko, przygotowywano do spożycia szczególnie smaczne pampuszki z serem.
Folklorystyka ukraińska odnotowuje też przysłowia i porzekadła związane z imieniem Piotra, które po ukraiński brzmi Petro, a które to porzekadła określały czas, w którym pamięć świętego Apostoła jest obchodzona, np. „A na Petra woda tepła”
Czas buw (był) do Petra, a teper (teraz) do Rizdwa (to znaczy czas będzie się liczył do Bożego Narodzenia).
Popularność tego święta na Ukrainie spowodowała również częste nadawanie tego imienia dzieciom nowonarodzonym . Imię to, jak wynika z badań, jest w pewnym stopniu częstsze, niż gdzie indziej, właśnie na Ukrainie, stąd też i częstsze nazwiska oparte na brzmieniu tego imienia.
Interesujące zjawisko niejako paradoksalne, że imię tego pierwszego papieża stało się tak popularne w Ukrainie i u innych chrześcijan obrządku wschodniego, którzy na ogół nie przyznają prymatu Papieża.
Imię tego pierwszego z grona uczniów Chrystusa brzmiało pierwotnie Szymon. Był rybakiem i ten zawód, to zajęcie było podstawą życia jego rodziny. Po spotkaniu Jezusa poszedł za nim. A imię Piotr zostało mu nadane przez Jezusa z Nazaretu, co po grecku petra znaczy „skała”, co notuje Ewangelia od św. Mateusza, że Chrystus zwraca się do wybranego Apostoła ze słowami: „Iżeś ty jest jak opoka (po grecku petra) i na tej opoce zbuduję kościół mój”. Te słowa są podstawą i uzasadnieniem tzw. petrynizmu, uznającego rolę Piotra i jego następców papieży w powstaniu i strukturze kościoła katolickiego.
Piotr jako wybraniec Chrystusa był według Ewangelii świadkiem szcze¬gólnych chwil w działalności Chrystusa: jego przemienienia na górze Tabor i wskrzeszenia córeczki Jaira.
W czasie męki swojego Mistrza Jezusa Chrystusa zachował się wyjątkowo małodusznie, zaparł się swego Mistrza. Potem gorzko żałował swego kroku i po zmartwychwstaniu Chrystusa stanął no czele wspólnoty uczniów w Jerozolimie. Według Dziejów Apostolskich to właśnie Piotr podjął kluczową dla rozwoju kościoła decyzję o przyjmowaniu do wspólnoty chrześcijańskiej osób spoza kręgu wyznawców judaizmu. Pełnił funkcję biskupa (czyli nadzorcy) wspólnoty chrześcijan najpierw w Antiochii, a następnie w Rzymie, gdzie ok. 65 roku po narodzeniu Chrystusa został zamęczony przez ukrzyżowanie go głową w dół. A na jego grobie powstała bazylika św. Piotra najważniejsza świątynia Kościoła Powszechnego.
Historia uznaje go za najdłużej żyjącego namiestnika Chrystusa w Rzymie.
W tradycji Cerkwi obrządku wschodniego pamięć o sw. Pawle jest obchodzona łącznie z uczczeniem pamięci o św. Piotrze. Z dniem św. Piotra i Pawła łączą się interesujące obrzędy ludowe, łączone z faktem początku żniw. Często im obu poświęcana jest jakaś świątynia, może częściej u ludów obrządku wschodniego, w tym również w Ukrainie, niż w chrześcijaństwie typu zachodniego, toteż i imię to jest bardzo popularne w Ukrainie, a w Polsce stało się ono szczególnie teraz popularne w związku z imieniem Papieża-Polaka Jana Pawła II. Na Ukrainie imię to było zawsze popularne, według onomastów zajmuje ono spośród imion męskich 12-te miejsce, w historii kultury ukraińskiej było wielu działaczy o tym imieniu. Jego popularność łączyć należy ze szcze¬gólną popularnością święta Piotra i Pawła, które przypada na okres początku żniw i łączone było ze szczególnymi obrządkami rolników ukraińskich.
Apostołem Narodów nazywano św. Pawła, którego popularność może być uzasadniona również przez to, że często czytane są w cerkwiach, świątyniach listy apostolskie św. Pawła do różnych wspólnot chrześcijańskich. Ten Apostoł Narodów urodził się w miejscowości Tars i przez pewien czas był jednym z najbardziej zawziętych prześladowców chrześcijan, ale według Dziejów Apostolskich nawrócony został w drodze do Damaszku, a następnie przez ponad 20 lat odbywał wiele podróży misyjnych po krajach bliskowschodnich i po Grecji, Hiszpanii oraz Italii.
Kiedy został w cudowny sposób nawrócony, swoje pierwotne imię żydow¬skie Szaweł zmienił na Paulus, co po łacinie znaczy „maleńki”. Paweł rozpoczął nauczanie wiary Chrystusowej od Damaszku. I wtedy karty się odwróciły: on zaczął być prześladowany przez wrogów chrześcijaństwa. Według podania, by ratować mu życie, jego przyjaciele musieli pewnej nocy w koszu przemycić go przez miejskie mury Damaszku. Na początku wszyscy dziwili się jego przemianie, a nawet Apostołowie do końca mu nie ufali.
Ale Paweł z ogromną żarliwością poświęcił się szerzeniu wiary, nauczaniu. Był wielkim apostołem i misjonarzem chrześcijaństwa jako religii zinstytucjonalizowanej i niezależnej od judaizmu, ponadpaństwowej i uniwersalistycznej. Często uważa się go za właściwego organizatora, a nawet twórcę kościoła powszechnego.
Z licznych swoich podróży misyjnych, w których stawiał czoła śmiertelnym niebezpieczeństwom pisał listy do wspólnot chrześcijańskich, żeby dodać swym współwyznawcom odwagi i wyjaśniać im prawdziwe przesłanie i właściwe rozumienie nauki Chrystusa, toteż te jego listy są często czytane podczas mszy świętych przed czytaniem Ewangelii jako Epistoły. Paweł zginął śmiercią męczeńską w roku 65, został ścięty mieczem w Rzymie w czasie prześladowań chrześcijan za panowania Nerona.
Imię to zostało przyjęte przez wszystkie narody chrześcijańskie, a w szczególny sposób czczony jest św. Paweł przez prawosławnych i greckoka¬tolickich chrześcijan ukraińskich, a to ze względu na osobliwe święto Piotra i Pawła, które według kalendarza juliańskiego przypada na 12 lipca.
Najnowsze komentarze