Jarosław Giemza
(fragment książki: O sztuce sakralnej przemyskiej eparchii. Słowem i obrazem, Łańcut 2006)
KALENDARZ I ŚWIĘTA CERKIEWNE
W starożytności nie było wspólnej rachuby lat. Kiedy narodził się Chrystus, w obrębie cesarstwa rzymskiego posługiwano się zazwyczaj chronologią względną licząc lata według panowania kolejnych cesarzy lub władców danego regionu. W podobny sposób liczyli lata pierwsi chrześcijanie, odnosząc je z czasem do sprawowania godności przez hierarchów kościelnych.
W Kościele Wschodnim posługiwano się erą bizantyjską, mającą początek w dniu stworzenia świata. Datę tę określono ostatecznie za czasów cesarza Justyniana, wskazując na dzień 1 września 5508 r. przed Chrystusem. Stworzenie świata jest również początkiem czasu w tradycji judaistycznej, jednak według uczonych żydowskich miało ono miejsce 1dnia miesiąca tiszri (7 października) 3761 r. przed narodzeniem Chrystusa.
W VI w. naszej ery wprowadzono rachubę dionizyjską, liczoną od narodzin Chrystusa. Nazwa pochodzi od mnicha Dionizego Małego, który w 525 roku na polecenie papieża Jana I obliczył tę datę. Wskazał dzień 25 grudnia 753 roku po założeniu Rzymu. Chociaż Boże Narodzenie otwiera erę chrześcijańską, początek nowego roku obchodzono w różnych porach. W Bizancjum, a później również na Rusi obowiązywała data 1 września. Do dzisiaj jest to pierwszy dzień roku kościelnego.
Większość Kościołów Wschodnich używa obecnie kalendarza juliańskiego (tzw. stary styl), podczas gdy w Kościołach tradycji łacińskiej obowiązuje kalendarz gregoriański (tzw. nowy styl). Oba wymienione kalendarze wywodzą się jeszcze ze starożytnej rachuby czasu, tzn. znanego już około 700 r. p.n.e. dwunastomiesięcznego roku księżycowego. Odkrycie w V w. p.n.e. dziewiętnastoletnich cykli miesięcy księżycowych, pozwoliło skorelować rok księżycowy z rokiem słonecznym, a tym samym stworzyć pierwszy nowoczesny kalendarz. Został on szczegółowo opracowany i wprowadzony w życie w 46 roku p.n.e. przez Juliusza Cezara (od imienia cesarza bierze nazwę). Jego podstawą był liczący 365 i 1/4 dnia rok słoneczny. Dwunastomiesięczny rok kalendarzowy o 365 dniach korygowały czteroletnie cykle lat przestępnych. Chociaż punktem wyjścia wszelkich obliczeń nowego kalendarza stał się dzień równonocy wiosennej (wówczas 25 marca), to umownie przyjętym dniem rozpoczynającym każdy rok był 1 stycznia.
Kalendarz juliański zaadaptowany został przez chrześcijan, dla których głównym świętem roku liturgicznego jest dzień Zmartwychwstania Pańskiego. Jednak już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa precyzyjne określenie daty tego wydarzenia przysporzyło wielu trudności i wywoływało spory wśród teologów. Jednym z powodów była rozbieżność interpretacyjna odnośnych przekazów Ewangelii synoptycznych i Ewangelii św. Jana. Sprawą tą zajął się pierwszy sobór powszechny w Nicei (Azja Mniejsza), zwołany przez cesarza Konstantyna w 325 roku. Wobec wspomnianego braku zgodności w określeniu daty Zmartwychwstania, konieczne było skorelowanie jej z żydowskim świętem Paschy, a więc i z kalendarzem księżycowym według którego jest ono obchodzone. Zmartwychwstanie Pańskie stało się zatem świętem ruchomym, przypadającym na pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca (14 dzień po nowiu).
Fakt, że rok kalendarza juliańskiego jest o około 11 minut dłuższy od faktycznego doprowadził do efektu „cofania się” wiosennej równonocy o jeden dzień na 128 lat. Zauważyli to już średniowieczni mnisi opracowujący kalendarze kościelne, lecz dopiero na początku XV stulecia rozpoczęły się prace nad poprawieniem kalendarza juliańskiego. Taki udoskonalony kalendarz wprowadził w życie papież Grzegorz XIII ogłaszając w 1582 roku bullę „Inter gravissimas”. Ponieważ w chwili przyjęcia powszechnie stosowanego do dzisiaj kalendarza gregoriańskiego opóźnienie wiosennej równonocy wynosiło 10 dni (względem roku I soboru nicejskiego), po 4 października 1582 roku nastąpił od razu 15 dzień tego miesiąca.
Przesunięcie używanego przez większość Kościołów Wschodnich kalendarza juliańskiego względem kalendarza gregoriańskiego wynosi obecnie 13 dni (od 1900 r.). Z tego powodu te same święta stałe obchodzone są tam o 13 dni później niż ma to miejsce np. w Kościele Rzymsko-Katolickim. Święta ruchome, ześrodkowane wokół Zmartwychwstania Pańskiego, wyznaczane są w każdym z Kościołów w oparciu o właściwy mu kalendarz. Wskazana wcześniej zasada obliczania daty święta Zmartwychwstania decyduje o tym, że liczba dni dzieląca kulminacje roku liturgicznego w obu chrześcijańskich tradycjach nie jest stała (niekiedy termin święta może się pokrywać).
Najnowsze komentarze