Duchowość jest to określona postawa wewnętrzna, sposób mówienia o Bogu, nawiązywania łączności z Bogiem i oddawania mu czci. Duchowości zależy od środowiska i warunków życia danej społeczności.
Duchowości bizantyjska wyróżnia się następującymi cechami:
1 – akcentowanie roli Ducha Świętego we wszystkich dziedzinach życia;
2 – paschalnym charakterem pobożności;
3 – głębokim poczucie sacrum i misterium;
4 – monastycznym ideałem ascezy chrześcijańskiej;
Ad. 1. Szczególną rolą Ducha Świętego jest nawiązanie kontaktu człowieka z Bogiem w następującym schemacie: człowiek > Duch Święty > Chrystus > Bóg Ojciec. Człowiek po nawiązaniu kontaktu z Duchem Świętym doświadcza objawienia Syna, a w Nim i przez Niego objawiana Ojca. Duch Święty doskonali i przekształca chrześcijanina, obdarza charyzmatami. Świadectwem ważności Ducha Świętego w życiu chrześcijan tradycji Wschodnie jest modlitwa odmawiana prywatnie i podczas nabożeństw:
Królu Niebieski, Paraklecie! Duchu Prawdy,
Który jesteś wszędzie i wszystko wypełniasz,
Skarbnico dóbr i dawco życia,
Przyjdź i zamieszkaj w nas.
I oczyść nas od wszelkiej zmazy.
I zbaw o dobry dusze nasze.
Ad. 2. Motyw paschalny przenika duchowość bizantyjską, zajmując centralne miejsce w teologii i pobożności chrześcijańskiej. W przeciwieństwie do duchowości Zachodniej eksponującej rys pasyjny, duchowość Wschodnia akcentuje rys paschalny. Przykładowo kościół na Kalwarii dla Zachodu jest bazyliką Bożego Grobu, a dla Wschodu kościołem Zmartwychwstania. W kulcie krzyża przez Ukraińców obrządku bizantyjskiego jest akcentowany mocno element pasyjny, ale dominuje charakter paschalny wskazujący, iż cierpienie zwiastuje zwycięstwo Chrystusa i zjednoczenie z Nim. Zmartwychwstanie Chrystusa jest przeżywane jako gwarancja własnego zmartwychwstania chrześcijanina.
Ad. 3. Wschodnią duchowość charakteryzuje wielki szacunek wobec wszystkiego co święte i związane z religią. Wierni obrządku bizantyjskiego odnoszą się z wielką czcią do ikon, a zwłaszcza do ołtarza. Do prezbiterium części ołtarzowej wolno wchodzić tylko kapłanowi i ministrantom. Przed ołtarzem może przechodzić biskup i kapłan, ale tylko w szatach liturgicznych – ta sama zasada obowiązuje w przechodzeniu przez carskie wrota ikonostasu. Nie do przyjęcia na Wschodzie jest praktykowane w Kościele zachodnim udzielanie komunie świętej przez osoby świeckie.
Szacunek i postawa bojaźni Bożej znalazły również swój wyraz w teologii wschodniej. Teologię wschodnią charakteryzuje powściągliwość przed precyzyjnymi definicjami teologicznymi. Teologia łacińska stara się prawdy teologiczne wyjaśnić, sprecyzować jak najdokładniej, aby przybliżyć je człowiekowi. Natomiast duchowość wschodnia bizantyjska usiłuje wyrwać człowieka z tego, co ziemskie, aby sercem pojął to, co niewidzialnie i niepojęte ludzkim rozumem. Wschód w poznaniu Boga przyjmuje zasadę apofatyzmu, metodę negacji, która sugeruje, że zarówno Boga jak i prawd wiary nie można poznać za pośrednictwem ludzkiego rozumu. Całkowite poznanie Boga jest niedostępne nie tylko ze względu na ograniczone możliwości poznawcze człowieka, lecz przede wszystkim dlatego, że Bóg jest inny, nieograniczony i doskonały. Bóg jest tajemnicą.
Ad. 4. Początków życia monastycznego na Wschodzie należy szukać w Egipcie w III wieku, jednak jego ideały ascetyczne i mnisze są głęboko zakorzenione w nauczaniu Chrystusa, były w pewien sposób realizowane już w Kościele popaschalnym. Życie monastyczne dostarcza każdemu chrześcijaninowi wartości normatywnych. Jest ono wzorem realizowania ideału ewangelicznego, walki z grzechem, dążenia do świętości i do zjednoczenia z Bogiem. Ów wzorzec obowiązuje każdego chrześcijanina, także tego żyjącego w świecie, w małżeństwie i w rodzinie, wśród trosk życia codziennego nie może poświecić się bez reszty sprawom duchowym. Dlatego wschodni chrześcijanie świeccy starają się co pewien czas nawiedzać monastyry (klasztory), aby tam odnowić swoje aspiracje duchowe.
Przedstawiany przez tradycję wschodnią model ascetyzmu monastycznego jest radykalny i trudny do realizacji. Niemniej jest on celem mniszego życia. Celem naszej chrześcijańskiej egzystencji jest dążenie do świętości, przebóstwienia, doskonałości, którą osiąga się na drodze radykalizmu. W tej trudnej drodze prowadzonej do doskonałości, wschodni chrześcijanie karmią swe dusze niebiańskim pokarmem płynącym z codziennej modlitwy Jezusowej: Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nade mną grzesznym!
Najnowsze komentarze