Prof. dr hab. Michał Łesiów
Najdawniejsze plemiona
Naród ukraiński stanowi przedłużenie dawnych plemion wschodniosłowiańskich, których w historii opartej na ruskich kronikach zwanych Latopisami nazywają Polanami, Siewierzanami, Drewlanami (Drzewianami), Tywercami, Uliczami, Dulebami oraz Białymi Chorwatami. Każde z wymienionych plemion posiada swoją przybliżoną lokalizację oraz domyślne pochodzenie nazwy. Badacze gwar ukraińskich przypisywali w wieku XIX każdemu z tych plemion odpowiednie ukraińskie grupy gwarowe.
A więc:
Polanie to naczelne plemię protoukraińskie czyli staroruskie. Byli oni rozlokowani wokół grodu Kijowa, zajmowali teren Środkowego Naddnieprza. Oni to stanowili jądro (centrum) państwowości kijowskiej przyjąwszy w X wieku nazwę Ruś. Nazwa plemienia Polan podobnie jak i nazwa Polan z nad Warty, od których bierze się nazwa Polski (Polonii), ma w swej podstawie nazwę topograficzną pole, oznaczała więc mieszkańców większych obszarów uprawy rolnej.
Siewierzanie (po ukraińsku Siwerjany) mieszkali w dorzeczu Desny, Sejmu i Suły. W skład Rusi Kijowskiej weszli pod koniec XI wieku. W XI wieku powstało udzielne Księstwo Siewierskie ze stolicą Nowogrodem Siewierskim (obecnie – Nowhorod Siwerski to nieduża miejscowość licząca około 15.000 mieszkańców w obwodzie Czernihowskim). Nazwa Siwerjany pochodzi od wyrazu staroukraińskiego siwer, co znaczy północ (porównaj rosyjskie siewier), ponieważ zanim Słowanie przeszli przez teren dzisiejszej Białorusi do Nowogrodu Wielkiego, to protoukraińscy Siewierzanie byli najbardziej na północ wysuniętym plemieniem wschodniosłowiańskim.
Drewlanie mieszkali w owych zamierzchłych czasach na terenie dzisiejszego Polesia między rzekami Teterew, Prypeć, Horyń i Dniepr. Tworzyli oni własne księstwo udzielne z centrum w Ikorosteniu (obecnie: miasto Korosteń w obwodzie Żytomierskim liczące około 70 000 mieszkańców). Plemię to w skład Państwa Kijowskiego wchodziło z dużymi oporami. Był nawet przykry incydent podczas panowania Księżnej Św. Olgi (bunt Drewlan i kara za bunt). Nazwa pochodzi od lesistego terenu (drewo, derewo, drzewo) i tu nasuwa się analogia do nazwy połabskich Drzewian.
Między Dniestrem i Prutem mieszkało plemię znane jako Tywercy. Wchodziło ono w skład Rusi Kijowskiej, a od XII wieku – Księstwa Halicko-Wołyńskiego. Między rzeką Bohem i Prutem mieszkali Ulicze (Ułyczi). Te dwa plemiona były ściśle ze sobą powiązane, zwykle się o nich mówi razem.
Byli jeszcze Dulebowie zajmujący teren górnego biegu Bugu i prawego dorzecza Prypeci, a więc na zachód od Drewlan. Owa prasłowiańska nazwa plemienia Dulebów została później zamieniona przez nazwy Wołynian i Bużan.
Najbardziej spornym okazało się plemię Białych Chorwatów, którzy przez niektórych historyków uważani są za przodków dzisiejszej ludności Ukraińskich Karpat, a więc Hucułów, Bojków i Łemków. Niektórzy historycy uważają Białych Chorwatów za plemię, które jeszcze w epoce przedhistorycznej przesiedliło się na półwysep Bałkański, ale część z nich została w okolicach Karpat.
Są to najstarsze nazwy plemienne na terenie dzisiejszej Ukrainy. Te plemiona z biegiem czasu stały się podstawą dzisiejszego narodu ukraińskiego.
Nazwy Polan, Drzewian, Siewierzan, Bużan są dość wyraziste etymologiczne (pole, drzewo, siwer, Bug), ale takie nazwy jak Tywercy, Ulicze, Dulibowie, Chorwaci są dość trudne do wyjaśnienia etymologicznego, toteż wokół tych nazw pojawiają się różne hipotezy próbujące wyjaśnić ich pochodzenie.
Dialektolodzy ukraińscy w XIX wieku wiązali niekiedy obecne ukraińskie zespoły gwarowe z terenem zasiedlenia przez poszczególne plemiona. Np: gwary środkowo-naddnieprzańskie uważano za przedłużenie mowy dawnych Polan, gwary północnoukraińskie wiązano z plemieniem Drzewian i z pewnym wpływem mowy Wołynian i Siewierzan, gwary Wołyńskie – z domniemaną mową Dulebów, gwary naddniestrzańskie (opolskie) i podolskie z plemionami Tywerców i Uliczów, ukraińskie gwary karpackie z plemieniem Białych Chorwatów. Były to jednak tylko hipotetyczne XIX-wieczne domniemania i próby uzasadnień przymiarek historycznych
Najnowsze komentarze