Autor: prof. dr hab. Michał Łesiów
Wśród popularnych imion używanych obecnie na Ukrainie są takie, które nadawane są dzieciom po urodzeniu z pobudek historyczno-patriotycznych. Takie imiona, jak Oleg (ukr. Ołeh), Igor (ukr. Ihor), Światosław nawiązują do najdawniejszego okresu znanego z historii Ukrainy, a mianowicie do Rusi Kijowskiej, która jeszcze przed Chrztem Rusi-Ukrainy była znaczącą potęgą w Europie Wschodniej czy Środkowo-Wschodniej, graniczącą z ówcześnie tworzącym się państwem polskim Piastów. A były to imiona pierwszych władców Rusi – Wielkich Książąt Kijowa.
W wieku IX i X była to jeszcze Ruś pogańska i dopiero w roku 988 Włodzimierz Wielki uznany później za świętego podporządkował swoje państwo religii chrześcijańskiej w obrządku bizantyjskim.
Jednym z najwcześniej zapisanych w Kronikach ruskich, tzw. Latopisach był książę Oleg, który według informacji encyklopedycznych był krewnym i następcą legendarnego Ruryka, od którego zaczęła się dynastia Rurykowiczów. Na poły legendarny książę Oleg dzierżył Nowogród Wielki i ok. 882 roku opanował Kijów, rozpoczął podboje innych plemion ruskich Drewlan, Siewierzan i Radymiczów, tworząc podwaliny coraz bardziej potężnego państwa Rusi Kijowskiej. Jego wyprawa na Bizancjum przyniosła Rusi korzystny traktat handlowy jeszcze w roku 911.
Imię Oleg ma pochodzenie staroskandynawskie, pochodzi od słowa helgi, co znaczy „święty” lub „szczęśliwy”, por. niemieckie heilige czy ang. holly, był to starogermański rdzeń językowy, a język dawnych narodów skandynawskich należy do grupy germańskiej.
Imię to w epoce najdawniejszej nadawane było czasem przedstawicielom rodu książęcego, np. w XII wieku wnuk Jarosława Mądrego, książę Czernihowa na Ukrainie też się Oleg nazywał.
Renesans tego imienia w Ukrainie rozpoczął się pod koniec wieku XIX i od tego czasu pojawia się coraz częściej w środowiskach inteligencji ukraińskiej uświadomionej i nastrojonej patriotycznie, a następnie, jak to się zwykle zdarza, imię Oleg trafia również „pod strzechy” tak ukraińskie, jak i rosyjskie. Badacze imiennictwa ukraińskiego stwierdzają, że obecnie imię Ołeh w Ukrainie wśród Ukraińców posiada wysoką frekwencję wśród średniego i młodszego pokolenia. Zaktywizowało się ono w jego użyciu w wieku XX, a w szczególności w jego drugiej połowie z przyczyny coraz większej siły oddziaływania świadomości i dumy narodowej z tego faktu, że książę kijowski Oleg jeszcze w okresie przedchrześcijańskim rozpoczął akcję jednoczenia ziem wschodniosłowiańskich wokół tronu kijowskiego, a miał nawet odwagę i siłę walczyć zwycięsko z ówczesnym potężnym Państwem Bizantyjskim oraz układać z nim korzystne umowy handlowe, jak o tym kroniki ruskie i greckie donosiły.
Odpowiednikiem żeńskim imienia Oleg jest Olga, które to imię nosiła księżniczka Kijowska, babka św. Włodzimierza Wielkiego, Chrzciciela Rusi Kijowskiej. Jest to imię również pochodzenia staroskandynawskiego i ma ten sam źródłosłów, co Oleg, a więc „święta, szczęśliwa”. Jest ono etymologicznym odpowiednikiem niemieckiego imienia żeńskiego Helga.
Wspomniana księżniczka kijowska Olga została wyniesiona na ołtarze jako święta, ponieważ była pierwszą chrześcijanką wśród rządzących książąt ruskich i miała wyraźny wpływ na swojego wnuka Włodzimierza Wielkiego, który w roku 988 ochrzcił Ruś czyniąc z religii chrześcijańskiej w obrządku bizantyjskim religię państwową Rusi Kijowskiej.
Imię Olga należy do najpopularniejszych imion żeńskich w Ukrainie, według badań onomastów jest ono tam drugim co do frekwencji po Marii. Ma ono bowiem dwie motywacje: historyczno-patriotyczną, ponieważ księżniczka Olga w pierwszej połowie X wieku była mądrą władczynią Wielkoksiążęcego Tronu Kijowskiego, i motywację cerkiewno-religijną jako że św. Olga znalazła się w kalendarzu świętych.
Imię Olga w Polsce było rzadkie, ale i tu pojawia się ono ostatnio coraz częściej jako imię interesujące i trochę jakby swojskie i jednocześnie wyszukane, a może i dlatego, że łatwo je w postaci zdrobniało-pieszczotliwej na Olę przetworzyć.
Imię Igor, po ukraińsku Ihor pojawiło się na Rusi Kijowskiej w X wieku jako miano Wielkiego Księcia Kijowskiego, syna Olega. Igor należał do dynastii Rurykowiczów, która to dynastia według świadectwa historyków Rusi przybyła z północy i przez pewien czas panowała na Kijowskim Tronie Wielkoksiążęcym. Stąd owe imiona władców dynastii Rurykowiczów, a więc i sam Ruryk, wódz Waregów, który na zaproszenie Słowian wschodniosłowiańskich przybył do Nowogrodu Wielkiego, a imię jego w brzmieniu staroskandynawskim oznacza w dosłownym tłumaczeniu „sława królewska”, i wspominani już Oleg i Olga, jak również Igor Wielki Książę Kijowski, którego imię brzmiące w oryginale Ingwar oznaczało „obrońca Ingwe, boga staroskandynawskiego”.
Igor, syn Olega, panujący w pierwszej połowie X wieku na Rusi włączył pod zwierzchność Kijowa ziemie takich plemion protoukraińskich, jak Ulicze i Tywerce, którzy byli ulokowani gdzieś na terenie dzisiejszej Ukrainy południowo-zachodniej, walczył z turko-tatarskimi koczownikami znanymi pod nazwą Pieczyngów, dokonał wyprawę na Bizancjum, a śmierć poniósł z rąk Drewlan w czasie zbierania daniny. Po jego śmierci jego żona Olga, pierwsza chrześcijańska władczyni na tronie kijowskim, panowała na Rusi przez wiele lat.
Drugim sławnym Igorem na Rusi był panujący w Kijowie książę Igor Swiatosławowicz w drugiej połowie XII wieku. A został on wsławiony przez protoukraiński czy staroruski epos „Słowo o wyprawie Igora”, opisujący wyprawę pod jego wodzą przeciwko wrogowi Rusi Konczakowi, chanowi Połowców, przedsięwziętą w roku 1185, która to wyprawa zakończyła się klęską książąt ruskich, w czasie której Igor dostał się do niewoli, z której udało mu się zbiec.
„Słowo o wyprawie Igora” stanowi najsłynniejszą epopeję literatury staroruskiej, do której nawiązuje tak literatura ukraińska, jak i rosyjska. Ale manuskrypt tego poematu odkryto dopiero pod koniec XVIII wieku, który to manuskrypt spłonął w 1812 roku w Moskwie podczas wojny wojsk Napoleońskich z Rosją. Pozostał jedynie druk i kopie. Piękne tłumaczenie tego poematu na język polski wyszło spod pióra Juliana Tuwima w roku 1928. Epopeja ta miała duży wpływ na rozwój poezji romantycznej tak ukraińskiej, jak i rosyjskiej, historyków i pisarzy szukających rodzimych starożytności. Utwór ten podnosił dumę patriotów ukraińskich, jak również zwolenników jedności ziem ruskich, reprezentowanych przez ideologię zbliżoną do carów rosyjskich. Poemat ten stał się przedmiotem sporów wśród slawistów pod koniec lat 1940-tych, kiedy to slawista francuski Mazon wygłosił tezę, że „Słowo o wyprawie Igora” nie mogło powstać w XII wieku i że jest to pastisz z wieku XVIII. Po¬sądził więc poemat o to, że jest falsyfikatem, dokonanym przez szukających rodzimych starożytności romantyków i patriotów, ale tej tezy większość slawistów słowiańskich nie przyjęła i broniła autentyczności XII-wiecznego poematu staroruskiego.
Ten poemat był m.in. podstawą słynnej opery Aleksandra Borodina pt. „Kniaź Igor”, wystawionej po raz pierwszy w roku 1890 w Petersburgu.
Te historyczne i literackie nawiązania stały się przyczyną szerzenia się tego imienia wśród Ukraińców i Rosjan. U podstaw była świadomość dumy narodowej, nawiązującej do historii potężnego państwa protoukraińskiego czy staroruskiego, stało się ono popularne najpierw wśród inteligencji, a następnie zaczęło się szerzyć wśród wszystkich warstw społecznych.
W Polsce jest to imię rzadkie, nosił je pisarz Igor Neverly, ale jak się wydaje, pojawia się ono w Polsce coraz częściej obecnie jako imię rzadkie, wyszukane i ciekawie brzmiące, a może jest to przejaw swoistej wymiany kulturalnej pomiędzy Słowianami Wschodnimi a Polakami, bo np. nad Dnieprem daje się zauważyć szerzenie się wyjątkowo polskiego imienia Stanisław wśród Ukraińców, co z kolei oznacza szacunek dla kultury polskiej, której składnikiem są również imiona o czysto polskiej proweniencji imienniczej.
Światosław jest kolejnym imieniem, które w okresie romantyzmu zaczęło przeżywać swój renesans głównie wśród Ukraińców świadomych swojej tradycji państwowej nawiązującej do świetności imperium zwanego Rusią Kijowską. Składa się to imię z dwóch elementów słownych, a mianowicie święty (po ukraińsku: swjatyj) i sława.
Nie odnotowano w prawdzie w historii świętego o tym imieniu, ale jego pojawienie się w okresie romantyzmu, nawiązującego do starożytności rodzimych spotęgowane było jeszcze i przez fakt, że imię to nosili książęta kijowscy, z których najbardziej znany w historii jest Światosław, syn Igora i Olgi, rządzący na Rusi Kijowskiej jeszcze przed przyjęciem chrześcijaństwa. Światosław był ojcem Chrzciciela Rusi Włodzimierza Wielkiego, toczył on liczne walki z sąsiedzkimi koczownikami, spowodował upadek państwa Chazarów, wyprawiał się na teren ówczesnej Bułgarii, wojował z Bizancjum, zginął w walce z Pieczyngami w wieku 32 lat, pozostawiwszy po sobie sławę zdolnego i skutecznego wojownika i rządcy państwa, który w dodatku ukształtował zrąb terytorialny Rusi Kijowskiej, pozostawiwszy swemu synowi Włodzimierzowi uporządkowane i poszerzone państwo.
Był Światosław znany i nawet opisywany przez kronikarzy grecko-bizantyjskich. Jego wyprawy i zwycięstwa były nierzadkim tematem powieści historycznych między innymi pisarzy ukraińskich. To miało bezpośredni wpływ na to, że, jak stwierdzają badacze imiennictwa ukraińskiego, imię Światosław zostało odnowione w nadawaniu go dzieciom w ukraińskich środowiskach inteligenckich od XIX wieku pod wpływem zafascynowania się romantyczną przeszłością i sławą oręża protoukraińskiego w najdawniejszej epoce pisanej historii Ukrainy.
Imię to w postaci Swiętosław istniało również w Polsce w średniowieczu i utrzymało się w użyciu do XVIII wieku, może ze względu na ów element słowny święty, chociaż, jak wiemy, świętego o tym imieniu historia nie odnotowuje.
Świadectwem jego użycia w dawniejszym okresie w Polsce są pochodne nazwiska polskie typu Święch, Święś, Świętek, Świętochowski czy Świętosławski oraz szereg podobnie brzmiących nazw miejscowości.
Obecnie jednak w Polsce imię Świętosław nie jest tak popularne, jak w Ukrainie Swiatosław, podparte sławą historyczną księcia kijowskiego Światosława, ojca Włodzimierza Wielkiego, Chrzciciela Rusi w roku 988.
Imię Wołodymyr jest w Ukrainie o wiele bardziej popularne, niż jego polski odpowiednik Włodzimierz. W imiennictwie ukraińskim zajmuje ono według badaczy piąte miejsce wśród imion męskich (po takich imionach, jak Iwan, Mykoła, Ołeksandr i Mychajło). Jest ono również popularne wśród Rosjan, którzy tak samo nawiązują swą tradycję państwową do najdawniejszego okresu Rusi, dawnej Rusi, również Kijowskiej, a chrzest Rusi jest w świadomości Rosjan również początkiem chrześcijaństwa rosyjskiego.
Chrzest Rusi miał wyjątkowe znaczenie dla państwowości, ale też i dla rozwoju kultury, bo dopiero od czasu „chrztu Włodzimierza to Cerkiew przede wszystkim upowszechniała kulturę pisaną”.
Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że krakowski ukrainista prof. Włodzimierz Mokry od kilkunastu lat prowadzi w Krakowie na ul. Kanoniczej ośrodek kultury ukraińskiej zwany Fundacją św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej. W tym ośrodku mieści się księgarnia ukrainistyczna „Nestor”, restauracja „Smak Ukraiński”, odbywają się ciekawe imprezy naukowe i kulturalno-oświatowe. Swoisty ośrodek kultury ukraińskiej charakterystycznej dla Ukraińców mieszkających w Trzeciej Rzeczypospolitej jest pod wezwaniem św. Włodzimierza Wielkiego i założony został przez pracownika Katedry Ukrainistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Profesora Włodzimierza Mokrego.
Kolejnym imieniem męskim rozpowszechnionym w Ukrainie z przyczyn świadomościowo-historyczno-patriotycznych, a mianowicie z uwagi na świetność państwa średniowiecznego Rusi Kijowskiej, do której nawiązują świadomi swej tradycji państwowotwórczej Ukraińcy, to imię Jarosław.
Takie imię nosił syn św. Włodzimierza Wielkiego, Jarosław, nazwany później Mądrym, który na wielkoksiążęcym tronie kijowskim rządził od roku 1019 przez następnych 35 lat, utrwalając funkcjonowanie potężnego państwa i utwierdzając chrześcijaństwo na Rusi głównie Ukrainnej szerząc oświatę powszechną.
Historia podaje, że ów Jarosław Mądry rozgromił plemię turko-tatarskie Pieczyngów nękających swymi najazdami Ruś, odbył szereg wypraw przeciwko Bizancjum, Połockowi i Litwie, walczył też z plemionami Estów i Jaćwingów, jak również ponownie zdobył i przyłączył do Rusi Grody Czerwieńskie, a w roku 1047 pomagał Kazimierzowi Odnowicielowi w stłumieniu buntu księcia Miecława na Mazowszu.
Jarosław Mądry rozbudował stolicę swego państwa Kijów na wzór Konstantynopola. Wzniósł m.in. wspaniały sobór czyli archikatedrę książąt kijowskich zwaną z grecka Sofiją, co oznacza „Mądrość Bożą”. Owa archikatedra Sofija nawiązywała bezpośrednio do świątyni pod tym samym wezwaniem Mądrości Bożej – Sofiji w stolicy Bizancjum – Konstantynopolu, gdzie owa świątynia symbolizowała zwycięstwo chrześcijaństwa i olśniewającą potęgę władców bizantyjskich. Wybudowanie tej świątyni, w Kijowie w pierwszej połowie XI wieku poważnie wzmacniało nową wiarę, jaką było chrześcijaństwo, i autorytet władzy Jarosława Mądrego oraz następnych władców Rusi Kijowskiej.
Jest rzeczą interesującą, że, jak pisze prof. Natalia Jakowenko w swej „Historii Ukrainy”, „świątynie pod wezwaniem Mądrości Bożej – Sofiji analogicznie do kijowskiej zostały wzniesione nieco później w Nowogrodzie oraz w Połocku, w miastach ówczesnej Rusi, które zawsze pretendowały do niezależności od południowego sąsiada tzn. od Kijowa czy Rusi Ukrainnej.
Jarosław Mądry był spowinowacony z kilkoma europejskimi domami panujących władców, co było m.in. przejawem przyłączenia się do „chrześcijańskiej rodziny” władców. Spośród córek Jarosława Mądrego, którego zwano niekiedy „teściem Europy”, Anastazja była żoną króla węgierskiego Andrasza, Jełysaweta (Elżbieta) była żoną króla norweskiego Haralda Srogiego, a po jego śmierci wyszła za mąż za króla Danii, zaś Anna była żoną króla Francji Henryka I. Sam zresztą Jarosław Mądry pojął za żonę córkę króla szwedzkiego Olafa – Inhigerdę. Śluby dynastyczne sprzyjały wówczas aktywizacji stosunków dyplomatycznych, wzmacniały znaczenie państwa w oczach ówczesnego świata chrześcijańskiego w Europie.
Świadomość tego, że pod rządami Jarosława Mądrego Ruś Kijowska, kojarzona obecnie z Ukrainą, była państwem potężnym, oświeconym, szanowanym przez ówczesną Europę, stała się bez wątpienia przyczyną ważną tego, że imię Jarosław w czasach nowożytnych od XIX wieku stało się bardzo popularne wśród inteligencji, a następnie również w całym społeczeństwie ukraińskim. Zaczęło się ono też pojawiać w postaci imienia żeńskiego Jarosława.
Imię Jarosław pojawiło się również w Polsce głównie w związku z renesansem imion słowiańskich od okresu romantyzmu. Józef Bubak w swej „Księdze naszych imion” stwierdza, że to imię słowiańskie złożone z dwóch członów słownych jary „surowy, mocny” (por. stary, ale jary) i sława, występowało wcześniej w Czechach i na Rusi, a w Polsce nie było w ciągu wieków imieniem popularnym i „dopiero w XIX wieku rośnie jego popularność w związku z nawrotem do imion słowiańskich” i jest rzeczą interesującą, że częściej pojawiało się to imię w zachodniej części Polski wśród Polaków, niż na tzw. kresach wschodnich, gdzie odczuwano raczej jego ukraińskość, na wschodzie było ono jakby zarezerwowane dla dzieci świadomych Ukraińców, zaś Jarosław Iwaszkiewicz na terenie Ukrainy się urodził.
Z innych imion, słowiańskich, które są używane na Ukrainie z przyczyn historycznych i świadomego nawiązywania do imion książąt kijowskich i halicko-włodzimierskich, którzy byli symbolem świetności państwa rusko-ukraińskiego, najstarszych przejawów państwowości ukraińskiej to, oprócz omówionych poprzednio imion pochodzenia staroskandynawskiego Oleg, Igor i Olga oraz pochodzenia słowiańskiego Swiatosław, Wołodymyr (Włodzimierz) i Jarosław, można by jeszcze wymienić takie imiona o rdzeniach słowiańskich, jak Izjasław, Mstysław (Mścisław), Wiaczesław, Rostysław (Rościsław), które to imiona nosili liczni książęta rusko-ukraińscy i dzięki temu te imiona pojawiają się niekiedy jako imiona nadawane dzieciom nowonarodzonym w Ukrainie w okresie poważnego odrodzenia się świadomości narodowej tożsamości i powrotu do tradycji przez społeczeństwo ukraińskie.
Spróbujmy wspomnieć owych panujących w Ukrainie średniowiecznej noszących imiona słowiańskie, o których. powiedzieliśmy wyżej.
Są to imiona dwuczłonowe, to znaczy – złożone z dwóch rdzeni wyrazowych, z których drugi człon sława się powtarza w wymienionych imionach, a pierwsze składniki są jakby dodatkiem do owej sławy, jaka powinna być ‘wzięta’ (staroukraińskie izjati „wziąć”, a więc Izjasław), pomszczona w razie potrzeby (staroukraińskie mstiti „pomścić”, stąd Mstysław czyli Mścisław), powinna być pomnożona, czyli ma jej być więcej (staroukraińskie wjacze znaczy „więcej”, stąd: Wjaczesław, odpowiednik staropolskiego Więcesława i współ¬czesnego Wacława, lub owa sława powinna wzrastać (ukr. rosty „rosnąć”, stąd Rostysław czyli Rościsław). Jak widzimy w imionach tych noszonych przez przedstawicieli wyższych sfer książęcych zakodowane były życzenia rodziców, żeby ich dzieciom sława była dawana, coraz większa, była pomnażana, a nawet pomszczona, jeśli byłaby ona przez wrogów zagrożona.
Takie imiona były charakterystyczne dla wszystkich w zasadzie Słowian, ale w pierwszym rzędzie dla Słowian Wschodnich, dla władców Rusi Kijowskiej i Halicko-Włodzimierskiej, do których to organizmów państwowych nawiązują świadomi swej tradycji państwowotwórczej Ukraińcy, jak również po części Białorusini i Rosjanie.
W historii Rusi-Ukrainy wymienia się kilku Izjasławów, a więc Izjasław, syn Jarosława Mądrego z drugiej połowy XI wieku, który był ożeniony z Gertrudą, siostrą polskiego króla Kazimierza Odnowiciela, ów Izjasław wypędzony z Kijowa odzyskuje później tron wielkoksiążęcy w Kijowie dzięki poparciu polskiemu. Tenże Izjasław, jak stwierdza się w badaniach historycznych uczestniczył w kodyfikacji pierwszego zbioru kodeksu karnego na Rusi, zwanego „Ruską Prawdą”. Jeszcze kilku Izjasławów wymienia się w historii Rusi XII i XIII wieku – Izjasław syn Mścisława, Izjasław książę czernichowski i kilka innych. Imię to według „Księgi naszych imion” Józefa Bubaka w formie Izasław występuje w Polsce tylko sporadycznie.
Mścisław też imię rzadkie w Polsce, chociaż zostało poświadczone w dokumentach polskich z XII wieku. Natomiast było to imię kilku znanych w historii książąt rusko-ukraińskich, np. Mstysław, syn Włodzimierza, który na początku wieku XI rządził w Czernichowie i znany był z tego, że wybudował w Czernichowie cerkiew kamienną, pierwszą w tym grodzie książęcym tak znakomitą, kilku Mstysławów notuje historia Rusi w wieku XII i XIII: Mstysław syn Wołodymyra Monomacha, Mstysław, syn Izasława, Mstysław syn Romana Halickiego i Mstysław książę wołyński.
Na Rusi panowało też w wieku XI–XIII kilku książąt o imieniu Rostysław, toteż i to imię zaczęło być popularne w Ukrainie z pobudek historyczno-patriotycznych. Ale znany jest również w historii Słowiańszczyzny książę wielkomorawski panujący w IX wieku Rościsław (po czesku Rastislav), który to chcąc się wyzwolić spod wpływów niemieckich sprowadził na Morawy Cyryla i Metodego, późniejszych świętych słowiańskich twórców pierwszego pisma słowiańskiego zwanego cyrylicą. Oni to przez pewien czas w połowie wieku IX szerzyli w Państwie Wielkomorawskim chrześcijaństwo w obrządku bizantyjsko-słowiańskim. Jest również taka hipoteza historyczna, że dotyczyło to również Wiślan, którzy byli wtedy pod panowaniem państwa Wielkomorawskiego (Staroczeskiego) i miałby to być pierwszy ślad chrystianizacji części ziem polskich na około 100 lat przed ogólnym chrztem Polski w roku 966. Toteż imię Rościsław pojawia się nie tylko w Ukrainie, ale też u innych Słowian, w tym również u Czechów, Słowaków i Polaków.
Imionami pochodzenia słowiańskiego, które nosili książęta rusko-kijowscy w średniowieczu, w okresie świetności tego Państwa z ośrodkiem nad Dnieprem, były też takie imiona, jak Borys, Światopołk, Jaropołk, Wsewołod.
Imię Borys jest tłumaczone jako forma skrócona dwuczłonowego imienia słowiańskiego Borysław lub Borzysław, co miało etymologicznie oznaczać „walkę o zdobycie sławy”.
Nieco wcześniej, niż na Rusi, imię Borys było znane w Bułgarii, bo pierwszy władca chrześcijański Bułgarów z przełomu IX i X wieku to był Borys I. Mogło to mieć jakieś znaczenie na poszerzenie się tego imienia na Rusi Kijowskiej, ponieważ chrześcijaństwo na Ruś w roku 988 przyszło właśnie z Bizancjum, po części z Bułgarii.
Było to też imię późniejszych carów rosyjskich, a rozsławione zostało później wśród narodu przez operę Musorgskiego według utworu Aleksandra Puszkina „Borys Godunow”. Jest to obecnie jedno z najpopularniejszych imion w Ukrainie i w Rosji, w Polsce zaś rzadko spotykane.
Na Rusi Kijowskiej pierwszym znanym z historii Borysem był jeden z synów Włodzimierza Wielkiego, chrzciciela Rusi. Ów Borys w skutek śmierci męczeńskiej został wraz ze swoim bratem Glebem ogłoszony świętym przez Cerkiew, o czym już mówiliśmy w rozdziale o ukraińskich świętych.
Imię Gleb (po ukraińsku: Hlib) ze względu na drugiego świętego wystę¬powało również na Rusi, ale znacznie rzadziej, niż Borys. Ma ono etymologię starogermańską, dostało się na Ruś ze Skandynawii, a znaczeniem etymologicznym odpowiada mniej więcej niemieckiemu Gottlieb, co znaczy „kochany przez Boga” lub „kochający Boga” czyli podobnie, do staropolskiego Boguchwała .
Imionami słowiańskimi książąt rusko-kijowskich w średniowieczu panu¬jących są oprócz już poprzednio wymienionych również takie jak: Światopołk, Jaropołk i Wsewołod. Są to również imiona dwuczłonowe, których części składowe mają wyraźne znaczenie i wytłumaczenie na tle języków słowiańskich.
Swiatopołk odpowiada staropolskiemu Swiętopełk i jest złożony z dwóch członów, a mianowicie święty oraz połk czy pełk, co oznaczało „drużynę, gro-madę albo po prostu pułk”. Imiona staropolskie o brzmieniu Świętopełk, Świętopołk, Świętopełek poświadczone są w źródłach średniowiecznych od XII wieku, wśród książąt z dynastii Piastów się takie imiona pojawiały.
Również wśród książąt rusko-kijowskich z dynastii Rurykowiczów takie imiona notuje historia, a spośród nich Swiatopołk, najstarszy syn Włodzimierza Wielkiego, zajmujący stanowisko władcy Księstwa Turowskiego, a po śmierci ojca pretendował na tron wielkoksiążęcy w Kijowie. Pomagał mu w tej akcji król polski Bolesław Chrobry, który był teściem Swiatopełka. Swiatopełk zajął początkowo tron wielkoksiążęcy w Kijowie, ale następnie został wypędzony z Kijowa przez swego brata i zbiegł do Pieczyngów, a po klęsce ich wojsk nad rzeką Altą zginął podczas ucieczki. Ponieważ był oskarżony o spowodowanie śmierci swych dwóch młodszych braci Borysa i Gleba, otrzymał przydomek Okajannyj, co znaczy Przeklęty.
Historia Rusi odnotowuje jeszcze jednego władcę Kijowa o tym imieniu, a mianowicie Światopołka syna Izasława z przełomu XI i XII wieku.
Ale w encyklopedii znaleźć można również wiadomość o Swiętopełku, księciu wielkomorawskim z drugiej połowy IX wieku, który był niechętny obrządkowi słowiańskiemu na Morawach, opowiedziawszy się za liturgią ła¬cińską, likwidując przez to zaprowadzony przez świętych braci Cyryla i Metodego obrządek bizantyjsko-słowiański. Panowanie Świętopełka było okresem największej potęgi Państwa Wielkomorawskiego, on to m.in. podporządkował sobie Czechy, Panonię i państwo Wiślan.
Również historia Polski odnotowuje Świętopełka Wielkiego, księcia Pomorza Gdańskiego z pierwszej połowy XIII wieku, za którego rządów znacznie rozwinął się Gdańsk jako miasto, handel morski i kultura Pomorza Gdańskiego. Było to więc, jak się okazuje imię charakterystyczne dla panujących słowiańskich w średniowieczu różnych krajów Słowiańszczyzny ówczesnej.
Jaropołk to imię kilku książąt kijowskich w okresie X–XII wieku. Składa się ono z dwóch wyrazów, a mianowicie jary „mocny, silny” (por. stary, ale jary!) i połk, co oznacza „drużyna albo pułk”, ten sam rdzeń wyrazowy, co w Świętopełku (Światopołku), imię w postaci Jaropełk notowane było też wśród książąt pomorskich w średniowieczu.
W historii średniowiecznej Rusi-Ukrainy znani są również książęta o imieniu Jaropołk. Tuż przed przyjęciem przez Ruś Kijowską chrześcijaństwa jeszcze w Kijowskim Państwie pogańskim rządził Jaropołk, syn Swiatosława, który był konkurentem do tronu wielkoksiążęcego w Kijowie, zginął w roku 980, pozostawiając Kijów Włodzimierzowi Wielkiemu, który po ośmiu latach wprowadził chrześcijaństwo na Ruś Kijowską, a które się potem poszerzyło na całą Ruś, rozległe imperium średniowieczne.
Z historii Rusi Kijowskiej pierwszej połowy XII wieku znany jest Jaropołk, syn Włodzimierza Monomacha, zasłynął jako ten, który stanął wówczas, tzn. w latach dwudziestych XII, na czele zwycięskiej wyprawy przeciwko Połowcom, którzy swoimi najazdami nękali Ruś Kijowską. Jak stwierdzają historycy dawniejsi czyli kronikarze ruscy, dbał on o jedność Ziemi Ruskiej.
Stosunkowo częstym imieniem książąt rusko-ukraińskich było imię słowiańskie dwuczłonowe Wsewołod, złożone ze słowa wse i wołod, co w sumie znaczy „władający wszystkim”. Imię to nie spotyka się w historii Polski, natomiast na Rusi średniowiecznej odnotowuje historia kilku Wsewołodów w okresie od XI do XIII wieku, którzy zasiadali na tronie kijowskim wielkoksiążęcym lub byli władcami udzielnych księstw.
Te imiona o wyraźnej etymologii słowiańskiej i jednocześnie wiążące się z historią świetności państwa średniowiecznego Rusi Kijowskiej stają się popularne również na terenie dzisiejszej Ukrainy i nadawane są coraz częściej dzieciom nowonarodzonym często z pobudek patriotycznych.
Najnowsze komentarze