Plan wnętrza świątyni chrześcijańskiej ma swe źródło w starym Testamencie. Świątynia Jerozolimska dzieliła się na trzy części: miejsce najświętsze (Debir lub Dbir), miejsce święte i przedsionek. Podobnie świątynia wschodnia dzieli się na trzy następujące części:
1. Prytwor. 2. Nawa główna – świątynia wiernych. 3. Tetrapod. 4. Pulpity z ikonami. 5. Ambona. 6. Sołeja. 7. Królewskie wrota. 8. Diakońskie wrota. 9. Diakońskie wrota. 10. Ołtarz główny. 11. Proskomydyjnyk (tu ma miejsce przygotowanie darów do Boskiej Liturgii). 12. Pulpit. 13. Górne miejsce – tron dla biskupa. 14. Zakrystia dla kapłana. 15. Zakrystia dla ministrantów. 16. Ołtarze boczne.
1. Prytwor – (przedsionek) jest to część świątyni, gdzie w pierwszych wiekach chrześcijaństwa stali ci, którzy przygotowywali się do przyjęcia chrztu świętego, zwani katechumenami (uk. ohłaszenni), jak również pokutnicy, grzesznicy i heretycy. W tej części odbywały się obrzędy chrztu neofitów, tzn. tych którzy odbyli katechezy przygotowawcze. Również w prytworze odbywały się bratnie spotkania, zwane „agapami”. Tam również znajdował się basen z wodą, w którym omywali ręce ci, którzy wchodzili do cerkwi na znak duchowej czystości. Później ten basen służył dla obrzędów chrzcielnych. Takie baseny zwane „baptysterium”, zachowały się w niektórych miejscach i do dzisiaj np. cerkiew św. Teodora Studyty w Konstantynopolu.
Cerkiewne prawo zaleca odprawianie w prytworze części niektórych nabożeństw, np. tu odbywa się pierwsza część sakramentu małżeństwa zaręczyny, modlitwa egzorcyzmu występująca przy chrzcie świętym udzielanym w tradycji wschodniej. Prytwor jeszcze w dawnych czasach był oddzielony od nawy głównej ścianą w której było troje drzwi. Po środku znajdowały się szerokie drzwi, zwane wielkimi, dla księży, albo cesarza, a po obu bokach dla wiernych. Z prawej strony dla mężczyzn , a z lewej dla kobiet.
2. Świątynia wiernych – nawa główna – środkowa część świątyni, to właściwa część cerkwi gdzie zbierają się wierni na modlitwę. Nawa główna oddzielona jest od swiatyłyszcza-prezbiterium ikonostasem. Ikonostas spoczywa na podwyższeniu zwanym soleją. Na środku sołeji jest półkoliste wybrzuszenie w stronę wiernych, które pełni rolę ambony. To półkole – ambona przypomina wiernym kamień, który został odwalony przez aniołów od grobu Jezusa Chrystusa. Z ambony ksiądz czyta Ewangelię i przepowiada Boże Słowo. Po obu stronach ambony są kryłosy dla kantorów i lektorów. Jak już wspominałem prytwor – przedsionek był miejscem dla pokutników i katechumenów, ale w nawie głównej (pod ściana zachodnią ) tez znajdowali się drogą wyjątku pokutnicy i katechumeni pochodzący z wyższych sfer społecznych. Przed samą słołeją i na niej często stały małe dzieci, po środku świątyni mężczyźni, a kobiety stały w bocznych galeriach, zasłoniętych zasłonami. Te galerie znajdowały się w górze gdzie dzisiaj znajduje się chór. Po środku świątyni stał amwon – podwyższenie dla biskupa, które symbolizuj górę błogosławieństw, z której Chrystus wygłosił błogosławieństwa. Owy amwon na którym stoi tron biskupi symbolizuje również kamień z którego aniołowie obwieścili kobietom niosącym wonności, że Chrystus zmartwychwstał. Dzisiaj ten amwon z przyczyn praktycznych został przesunięty przed sołeję, aby ułatwić wiernym czynny udział w nabożeństwach. Obecnie tron – amwon ten znajduje się generalnie tylko w świątyniach katedralnych. W księgach cerkiewnych amwon otrzymuje też nazwę „obłaczne misce – miejsce przyoblekania się”. Nazwa ta beże się stad, iż początek pontyfikalnej liturgii ma miejsce właśnie na amwonie (tron na środku świątyni), gdzie biskup po wejściu do cerkwi ubiera szaty liturgiczne i błogosławi wiernych kolejno na cztery strony świata.
3. Prezbiterium – to najważniejsza część świątyni, która dzisiaj jest oddzielona wysokim ikonostasem. Jednak przez wiele wieków część ołtarzowa była odsłonięta podobnie jak dzisiaj na Zachodzie. Oddzielała ją jedynie od wiernych kamienna przegroda, na przełomie kilku następnych stuleci (IV-VII w.) w miejscu przegrody wzniesiono kolumny do których przymocowane były zasłon, które zasuwano po zakończonym nabożeństwie. Ikonostasy, które znamy z dzisiejszych cerkwi liczące po kilka jarusów – rzędów ikon powstały dopiero w XIV-XV wieku. W prezbiterium najważniejszą rzeczą jest ołtarz, który symbolizuje Chrystusa. Ołtarz jest to czterokątny równoramienny stół, który stoi na środku prezbiterium i służy do odprawiania Boskiej Liturgii. Ołtarz musi być poświęcony przez biskupa poprzez włożenie relikwii świętych i namaszczenie myrem – krzyżmem (olejem używanym do bierzmowania). Po obu stronach ołtarza znajduje się stoły, od strony północnej stuł ofiarny (proskomydyjnyk) na który ksiądz przygotowuje dary chleb i wino na liturgię ofiary, od strony południowej stół na szaty liturgiczne. Ołtarz święty – symbol Zbawiciela, jest nakryty trzema obrusami, które przypominają odzienie Jezusa. Pomimo tego, że każdy ołtarz posiada relikwie świętych, do Boskiej liturgii jest wymagany również antymis.
Antymis – jest to kawałek płótna o wymiarach około 30 cm x 40 cm z przedstawieniem: pogrzebu Chrystusa, czterech ewangelistów i narzędziami męki Zbawiciela. W tym płótnie znajdują się również zaszyte relikwie. Podczas Mszy świętej owy antymis jest rozkładany na ołtarzu, aby po wielkim wejściu położyć na nim (antymisie) dary ofiarne. Anymis jest bardzo ważnym wyposażeniem ołtarza, gdyż bez niego jest nie dozwolone służenie Boskiej Liturgii. Antymisy są poświęcane przez biskupa w wielki Czwartek. Po zakończeniu liturgii na złożonym antymisie kładzie się Ewangeliarz. Wyżej ewangeliarza na środku ołtarza znajduje się tabernakulum w formie małej świątyni do przechowywania eucharystii. Można też spotkać się z sytuacją, że tabernakulum będzie zastąpione zawieszonym w powietrzu nad ołtarzem metalowym gołębiem, który także będzie służył do przechowywania eucharystii. Nad ołtarzem w wielu cerkwiach na terenie Bieszczad znajdują się baldachimy symbolizujące nieboskłon.
Najnowsze komentarze