Tęsknota za jednością i potrzeba reformy Cerkwi spowodowały, że pod koniec XVI w. część hierarchii kijowskiej zaczęła rozważać ideę unii. Przygotowania do jej zawarcia trwały kilka lat. W grudniu 1596 roku większość biskupów metropolii kijowskiej podpisała unię z Kościołem łacińskim, składająca się z 33 artykułów, gwarantujących Rusiom zachowanie tożsamości religijnej. Kościół kijowski uznał zwierzchnictwo papieża, przyjął dogmaty katolickie, zachowując jednocześnie swój ryt (obrządek), prawo partykularne, hierarchię, małżeństwo kleru i kalendarz.
Unia Brzeska była próbą zreformowania systemu prawnego i społecznego Kościoła prawosławnego na ziemiach Rzeczpospolitej, a także zapewnienia nowemu Kościołowi unickiemu równego statusu z Kościołem rzymskokatolickim. Niestety, postawione postulaty nie zostały do końca zrealizowane przez stronę Kościoła zachodniego. Dodatkowo w łonie metropolii kijowskiej nastąpił rozłam. Dwóch biskupów, którzy wcześniej deklarowali chęć przyjęcia unii z Rzymem, wycofało się z tego przedsięwzięcia, pociągając za sobą znaczną część wiernych i mnichów. Dyzunici, czyli przeciwnicy zjednania z Rzymem, rozpoczęli walkę z unitami. Mimo tych trudności unia ugruntowała się na ziemiach byłej Rzeczpospolitej.
W 1626 roku odbywa się pierwszy synod Katolickiego Kościoła Ruskiego (Unickiego). Nastąpiło wiele zmian w strukturach organizacyjnych, nabożeństwach, naukach teologicznych i architekturze. Pomimo wstępnych deklaracji, następował stopniowy proces latynizacji Kościoła ruskiego, który swój szczyt osiągnął na synodzie zamojskim (1720 r.). Cerkiew unicka poprzez reformy struktur stawała się silniejszą instytucją kościelną, ale jednocześnie traciła swój wschodni, bizantyjski charakter na rzecz latynizacji.
W wyniku rozejmu andruszowskiego z 1667 roku Ruś –Ukraina została podzielona na dwie części. Prawobrzeżna przypadła Rzeczpospolitej, lewobrzeżna z Kijowem Moskwie. Katolicka Metropolia Kijowska (unicka) zostaje zlikwidowana i włączona przemocą do patriarchatu Rosyjskiego. Represje na lewobrzeżnej części Rusi wobec Unitów przyczyniły się do przyjęcia unii przez prawosławne diecezje (eparchie) lwowską (1700), przemyską (1692) i łucką (1702). W konsekwencji Kościół unicki obejmował: metropolię kijowską, arcybiskupstwo płockie i smoleńskie, oraz 6 eparchii: turowską, włodzimierską, chełmską, łucką, lwowską i przemyską.
Mapa Cerkwi Greckokatolickiej koniec XVII wieku
Rozbiory Rzeczpospolitej wiązały się z początkiem prześladowania Katolickiego Kościoła Ruskiego (Unickiego). Na terytorium okupowanym przez Rosjan zalazła się archieparchia kijowska oraz eparchie: pińska, łucka, włodzimierska, płocka oraz części lwowskiej i chełmskiej. Carowie – fanatyczni zwierzchnicy (de facto) Kościoła prawosławnego rozpoczęli bezlitosne nawracanie unitów na prawosławie rosyjskie. Caryca Katarzyna konfiskuje dobra i likwiduje wszystkie eparchie unickie z wyjątkiem archijeparchi płockiej. Po upadku powstania listopadowego car Mikołaj I dekretem z 1839 roku zdecydował o całkowitej likwidacji Kościoła unickiego na terenie Litwy, Białorusi i Wołynia. Kościół unicki istniał jeszcze na terenie Królestwa Polskiego w Chełmszczyźnie i Podlasiu, ale i tu w 1875 roku ma miejsce zagłada unitów. Na Podlasiu są znane wydarzenia w Derlowie (17 stycznia 1874roku) i w Pratulinie (26 stycznia), kiedy to śmierć ponoszą wierni Kościoła unickiego – rozstrzelani przy swej świątyni przez carskich żołnierzy.
6 października 1996 13 Męczenników z Pratulina doczekało się beatyfikacji z rąk Sługi Bożego Jana Pawła II. Pozostali wierni nie godzący się na przejście na rosyjskie prawosławie, przechodzą do kościoła łacińskiego i tak kończy się historia unitów na tych ziemiach. Najprężniej rozwijał się Kościół unicki w zaborze austriackim. Unia na terenie Galicji nie była zagrożona. Kościół unicki zwany tutaj greckokatolickim mógł swobodnie rozwijać się i szerzyć dzieło ewangelizacji. Nazwę grekokatolicy wprowadziła cesarzowa Maria Teresa. Monarchia habsburska dążąca do osłabienia kościoła łacińskiego popierała dla przeciwwagi kościół greckokatolicki. Podstawą współżycia pomiędzy grekokatolikami a rzymokatolikami, była zawarta 6. 10. 1863 r. „Concordia”. Kongregacja Rozkrzewiania Wiary wydała dekret „ Ad graves et diuturnas”, regulujący miedzy innymi kwestię zmiany obrządku. Od tej pory, aby zmienić obrządek, wymagana była zgoda Stolicy Apostolskiej.
Najnowsze komentarze