TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA OSÓB DUCHOWNYCH ORAZ ŚWIECKICH ZWIĄZANYCH Z CERKWIĄ
Rozdział stanowi alfabetyczny spis terminologii dotyczącej osób duchownych oraz świeckich związanych z cerkwią. Leksyka została zgromadzona w oparciu o następujące publikacje: Абетка Християнської Науки і Обряду, Івано-Франківськ 2002 (skrót ACN), A. Markunas, T. Uczitiel, Popularny słownik sakralizmów polskich i ukraińskich, Poznań 2001 (PSS) oraz М. Юрковський, Староукраїнська сакральна термінологія (назви осіб), [w:] Варшавські Українознавчі Записки, з. 1, Варшава 1989 (MJ). Po skrócie słownika znajduje się numer strony, na której poświadczony jest analizowany leksem. W rozdziale zastosowałam również podział ze względu na pochodzenie terminów. Dla części leksemów podaję odpowiedniki staroukraińskie i SCS ( za Etymologicznym Słownikiem Języka Ukraińskiego oraz Słownikiem Języka Staroukraińskiego XIV-XVw.)
Terminy zapożyczone z języka greckiego
Аколіта .
Pomocnik biskupa.
Архієпископ- st. ukr. Архиєпископь, архїєпископ, архїєпискоупъ;
SCS архиепископъ.
Arcybiskup.
Архієрей- st. ukr. Архиєрѣи;
SCS архиєреи, архиєрѣи.
Archijerej’, arcypasterz.
Архімандрит- st. ukr. Архимандритъ, архимандрить, архимандрыт, архимандридъ.
Najwyższy tytuł wśród mnichów.
Диякон- st. ukr. Диаконь, дьякон;
SCS диаконъ.
Osoba duchowna, pomocnik biskupa lub księdza podczas liturgii.
Дяк- st. ukr. Диякъ, дъякъ i inne;
SCS диякъ.
Osoba świecka wykonująca podczas liturgii pieśni, czyta listy apostolskie itp. u łacinników np. organista
Єпископ- st. ukr. Єпископь, єпискуп, ієпискоуп, єпископъ;
SCS єпископъ, єпискупъ.
Wyższy duchowny, biskup.
Ігумен- st. ukr. Ігоумен, игоумень, игуменъ, єгумень i inne;
SCS игоумєнъ.
Przeor.
Ієрарх- st. ukr.; SCS иєрархъ
Tytuł biskupa, archijereja lub metropolity w kościele wschodnim. Hierarcha.
Клірик- st. ukr. Клирикъ
Kleryk.
Митрополит- st. ukr. Митрополитъ, митрополить, миытополита;
SCS митрополитъ
Metropolita
Монах- st. ukr. Монахъ
Mnich.
Патріарх- st. ukr. Патрїархъ, патрїархъ;
SCS патрияръхъ
Patriarcha.
Піп- st. ukr. Попъ, попо, попу, пипъ, попа;
SCS попъ.
Pop – kapłan w Cerkwi prawosławnej.
Попадя- st. ukr. Попадія
Żona popa.
Zapożyczenia z greki lub języka SCS
Брат- st. ukr., SCS братъ
Członek bractwa religijnego.
Отець- st. ukr. Отець, отєцъ;
SCS отьць.
Ojciec – ksiądz w Kościele greckokatolickim
Terminy zapożyczone z języka SCS
Безмезник- st. ukr. Безмезникъ;
SCS безмьздьникъ.
Tytuł niektórych świętych, którzy nie pobierali opłat za swoją pracę.
Богомолець- st. ukr. Богомолецъ;
SCS богомольць.
Określenie osoby duchownej biorącej udział w pielgrzymkach do świętych miejsc.
Великомученик- st. ukr. Великомоученикъ;
SCS великомученикъ.
Męczennik.
Владика- st. ukr; SCS владыка
‘Biskup (władyka).
Ісповідник- st. ukr. Исповѣдникъ;
SCS исповѣдьникъ.
Wyznawaca
Мученик- st. ukr., SCS мучєникъ
Męczennik
Намісник- st. ukr. Намѣстникъ;
SCS намѣстьникъ.
Zwierzchnik
Наставник- st. ukr. Наставникъ;
SCS наставьнкъ.
Przełozony
Настоятель- st. ukr., SCS настоятель.
Przełożony np. w zakonie
Священик- st. ukr. Свєщєнъникъ;
SCS священикъ.
Kapłan
Християнин- st. ukr. Христїянинъ, хрестианинъ, хрестиянин;
SCS хръцтианинъ.
Chrześcijanin.
Церковник- st. ukr, SCS цръковньникъ.
Osoba świecka usługująca w cerkwi (kościelny).
Чернець- st. ukr. Чернєцъ;
SCS чръньць.
Mnich.
Terminy utworzone na gruncie staroukraińskim
Богомолебник- st. ukr. Богомолєбникъ.
Osoba pobożna.
Духівник- st. ukr. Духовникъ.
Ojciec duchowny
Попович- st. ukr. Поповичь.
Syn popa.
Terminy zapożyczone z języka łacińskiego
Арцибискуп- st. ukr. Арцибискупъ, ярцибискупъ.
Arcybiskup.
Бернардин- st. ukr. Бєрънардынъ.
Mnich zakonu bernardynów.
Бискуп, біскуп- st. ukr. Бискоупъ, бискуп.
Biskup.
Декан
Dziekan
Каплан- st. ukr. Капланъ.
Kapłan.
Ксьондз- st. ukr. Ксєнзь.
Ksiądz
Мних, мніх- st. ukr., st.-słow. Мънихъ.
Mnich.
Папа- st. ukr. Папа
Papież.
Пастирь, пастир- st. ukr. Пастырь.
Pastor (PSS, 223).
Поганин, поган- st. ukr. Поганинъ, поганъ.
Poganin.
Прелат- st. ukr. Прєлатъ.
Prałat
Пробощ- st. ukr. Пробощъ.
Proboszcz.
TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA ARCHITEKTURY CERKWI
Terminy zapożyczone z języka greckiego
Амвон- st. ukr. Амбона
Półokrągłe podwyższenie przed ikonostasem, ambona.
Аналой
Pulpit na którym czyta się Ewangelię
Іконостас- SCS иконостасъ
Ikonostas, ścianka z ikonami oddzielająca prezbiterium od nawy.
Крилас- st. ukr. Крилосъ
Miejsce dla chóru i psalmisty po prawej i lewej stronie ikonostasu.
Паперть
Schodki cerkiewne w krytym ganku.
Terminy zapożyczone z języka łacińskiego
Вівтар- SCS алътарь
Ołtarz.
Куполь
Kopuła.
Вестибулюм
Zewnętrzna część kruchty przeznaczona dla tych, którzy zgrzeszyli i wyrażają skruchę.
Притвор- SCS притворъ
Przedsionek cerkwi, baptysterium.
Нава, наф
Nawa główna świątyni
Жертовник
Stolik po lewej stronie głównego ołtarza. Przygotowuje się na nim dary do Eucharystii.
Terminy o nieustalonym lub nie potwierdzonym pochodzeniu
Балдахін- st. ukr. Балдахинъ
Baldachim – daszek nad ołtarzem.
Дарохоронильниця
Miejsce do przechowywania Świętych Darów.
Канунник
Stolik służący do odprawiania nabożeństw.
Ковчег- SCS ковьчегъ
Szafka na przedmioty liturgiczne.
Ризниця, різниця
Pomieszczenie, w którym przechowuje się odzież liturgiczną.
Сповідальня
Konfesjonał.
Хоругва
Chorągiew.
Terminologia dotycząca szat
TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA SZAT I NACZYŃ LITURGICZNYCH
Terminy zapożyczone z języka greckiego
Далматика
Struj liturgiczny diakona, ministrantów
Дискос
Patena – dyskos – naczynie w postaci talerzyka, na którym kładzie się chleb eucharystyczny.
Єпітрахіль, єпитрахиль
Stuła kapłana
Камилавка- SCS камилавка
Cylindryczne nakrycie głowy kapłana
Лампада- SCS лампада
Wisząca lampa oliwna
Ладан
Zasypka do kadzielnicy
Лжиця
Łyżeczka do udzielania Eucharystii
Мантія
Element stroju zakonnika, biskupa, w formie peleryny
Митра
Mitra, nakrycie głowy biskupa lub nagrodzonego nią kapłana
Омофор- SCS омофор
Paliusz
Орар
Stuła (uk.orar) – element liturgicznego stroju diakona i pod-diakona
Панагія
Medalion noszony na szyi przez biskupów, może przedstawiać ikonę Chrystusa bądź Bogurodzicy.
Панікадило
Świecznik w kształcie korony wiszący na łańcuchu
Підрясник
Sutanna
Потир
Kielich mszalny
Сакос
Formą nawiązuje wierzchnia odzież biskupa’ (PSS, 252).
Рипіди
Metalowe krążki na drążkach z wizerunkami cherubinów używane podczas liturgii pontyfikalnej.
Ряса
Szata duchownych o szerokich rękawach wkładana na sutannę
Сіндон
Podobna do stychariona wierzchnia szata wiązana koło szyi, pod ramionami i w pasie
Солідея
Nakrycie głowy wyższych głównych
Стихар- SCS стихарь
Alba
Скофія, скуфія
Nakrycie głowy duchownych, mnichów.
Тетрапод
Stolik znajdujący się przed ikonostasem, na środku świątyni, na który znajduje się ikona patrona świątyni
Трикірій
Trzyramienny świecznik używany przez biskupa podczas liturgii
Фелон, фелонь
Ornat wschodnich duchownych
Terminy zapożyczone z języka łacińskiego
Антимінс
Niewielki całun z relikwiami świętych, znajdujący się na ołtarzu
Монстранцій
Monstrancja
Паллій
Paliusz
Terminy pochodzące z języka staro-cerkiewno-słwiańskiego
Жезл- st. ukr. Жезлъ
SCS жьзлъ
Pastorał
Terminy o nieustalonym lub nie potwierdzonym pochodzeniu
Ванна
Większe naczynie służące do święcenia wody.
Всеночник
Naczynie przeznaczone do poświęcenia chleba, wina, pszenicy i oliwy.
Дикірій
Dwuramienny świecznik używany przez biskupa
Звіздиця
Gwiazda, umieszczana na patenie, oddzielająca chleb eucharystyczny od pokrowców
Знаменник
Pieczątka odbijana na prosforze (chlebie eucharystycznym)
Кадило
Kadzielnica
Копіє, коп’є
Nóż (kopia) służący do krojenia chleba eucharystycznego
Кропило
Kropidło
Кропильниця
Naczynie na święconą wodę
Мирниця
Naczynie do myro (krzyżmo)
Набедренник
Część szaty liturgicznej biskupa (a także odznaczonych kapłanów) w kształcie prostokąta zawieszanej na biodrze.
Нагрудний хрест
Krzyż zawieszany na piersiach
Наплічник
Czterokątny kawałek lnianego płótna zakładanego na szyję. Dziś już nieużywany.
Нарукавник
Narękawnik, element liturgicznego stroju duchownego
Орел, орлець
Okrągły dywanik z szybującym orłem, symbol władzy biskupiej
Палиця
Chusta w kształcie rombu noszona przez biskupów na biodrze.
Перстень
Pierścień noszony przez wyższych duchownych.
Підризник
Biała szata pod fełoniem
Плат- SCS платъ
Chustka, którą duchowny wyciera usta wiernym po eucharystii.
Плащаниця
Całun.
Повітря
Chusta, którą nakrywa się dyskos (patene).
Пояс
‘Element podtrzymujący stycharion (albę) element stroju liturgicznego duchownego.
Рукавички
Przyozdobione haftem rękawiczki.
Ручний хрест
Krzyż ręczny
Семисвічник
Świecznik siedmioramienny stawiany na ołtarzu w cerkwi
Сорочка
Obrus ołtarzowy.
Ставник
Duży świecznik.
Autor: Katarzyna Zubik
Najnowsze komentarze