Zaznacz stronę

TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA OSÓB DUCHOWNYCH ORAZ ŚWIECKICH ZWIĄZANYCH Z CERKWIĄ

Rozdział stanowi alfabetyczny spis terminologii dotyczącej osób duchownych oraz świeckich związanych z cerkwią. Leksyka została zgromadzona w oparciu o następujące publikacje: Абетка Християнської Науки і Обряду, Івано-Франківськ 2002 (skrót ACN), A. Markunas, T. Uczitiel, Popularny słownik sakralizmów polskich i ukraińskich, Poznań 2001 (PSS) oraz М. Юрковський, Староукраїнська сакральна термінологія (назви осіб), [w:] Варшавські Українознавчі Записки, з. 1, Варшава 1989 (MJ). Po skrócie słownika znajduje się numer strony, na której poświadczony jest analizowany leksem. W rozdziale zastosowałam również podział ze względu na pochodzenie terminów. Dla części leksemów podaję odpowiedniki staroukraińskie i SCS ( za Etymologicznym Słownikiem Języka Ukraińskiego oraz Słownikiem Języka Staroukraińskiego XIV-XVw.)

Terminy zapożyczone z języka greckiego

Аколіта .
Pomocnik biskupa.
Архієпископ- st. ukr. Архиєпископь, архїєпископ, архїєпискоупъ;
SCS архиепископъ.
Arcybiskup.

Архієрей- st. ukr. Архиєрѣи;
SCS архиєреи, архиєрѣи.
Archijerej’, arcypasterz.

Архімандрит- st. ukr. Архимандритъ, архимандрить, архимандрыт, архимандридъ.
Najwyższy tytuł wśród mnichów.

Диякон- st. ukr. Диаконь, дьякон;
SCS диаконъ.
Osoba duchowna, pomocnik biskupa lub księdza podczas liturgii.

Дяк- st. ukr. Диякъ, дъякъ i inne;
SCS диякъ.
Osoba świecka wykonująca podczas liturgii pieśni, czyta listy apostolskie itp. u łacinników np. organista

Єпископ- st. ukr. Єпископь, єпискуп, ієпискоуп, єпископъ;
SCS єпископъ, єпискупъ.
Wyższy duchowny, biskup.

Ігумен- st. ukr. Ігоумен, игоумень, игуменъ, єгумень i inne;
SCS игоумєнъ.
Przeor.

Ієрарх- st. ukr.; SCS иєрархъ
Tytuł biskupa, archijereja lub metropolity w kościele wschodnim. Hierarcha.

Клірик- st. ukr. Клирикъ
Kleryk.

Митрополит- st. ukr. Митрополитъ, митрополить, миытополита;
SCS митрополитъ
Metropolita

Монах- st. ukr. Монахъ
Mnich.

Патріарх- st. ukr. Патрїархъ, патрїархъ;
SCS патрияръхъ
Patriarcha.

Піп- st. ukr. Попъ, попо, попу, пипъ, попа;
SCS попъ.
Pop – kapłan w Cerkwi prawosławnej.

Попадя- st. ukr. Попадія
Żona popa.

Zapożyczenia z greki lub języka SCS

Брат- st. ukr., SCS братъ
Członek bractwa religijnego.

Отець- st. ukr. Отець, отєцъ;
SCS отьць.
Ojciec – ksiądz w Kościele greckokatolickim

Terminy zapożyczone z języka SCS

Безмезник- st. ukr. Безмезникъ;
SCS безмьздьникъ.
Tytuł niektórych świętych, którzy nie pobierali opłat za swoją pracę.

Богомолець- st. ukr. Богомолецъ;
SCS богомольць.
Określenie osoby duchownej biorącej udział w pielgrzymkach do świętych miejsc.

Великомученик- st. ukr. Великомоученикъ;
SCS великомученикъ.
Męczennik.

Владика- st. ukr; SCS владыка
‘Biskup (władyka).

Ісповідник- st. ukr. Исповѣдникъ;
SCS исповѣдьникъ.
Wyznawaca

Мученик- st. ukr., SCS мучєникъ
Męczennik

Намісник- st. ukr. Намѣстникъ;
SCS намѣстьникъ.
Zwierzchnik

Наставник- st. ukr. Наставникъ;
SCS наставьнкъ.
Przełozony

Настоятель- st. ukr., SCS настоятель.
Przełożony np. w zakonie

Священик- st. ukr. Свєщєнъникъ;
SCS священикъ.
Kapłan

Християнин- st. ukr. Христїянинъ, хрестианинъ, хрестиянин;
SCS хръцтианинъ.
Chrześcijanin.

Церковник- st. ukr, SCS цръковньникъ.
Osoba świecka usługująca w cerkwi (kościelny).

Чернець- st. ukr. Чернєцъ;
SCS чръньць.
Mnich.

Terminy utworzone na gruncie staroukraińskim

Богомолебник- st. ukr. Богомолєбникъ.
Osoba pobożna.

Духівник- st. ukr. Духовникъ.
Ojciec duchowny

Попович- st. ukr. Поповичь.
Syn popa.

Terminy zapożyczone z języka łacińskiego

Арцибискуп- st. ukr. Арцибискупъ, ярцибискупъ.
Arcybiskup.

Бернардин- st. ukr. Бєрънардынъ.
Mnich zakonu bernardynów.

Бискуп, біскуп- st. ukr. Бискоупъ, бискуп.
Biskup.

Декан
Dziekan

Каплан- st. ukr. Капланъ.
Kapłan.

Ксьондз- st. ukr. Ксєнзь.
Ksiądz

Мних, мніх- st. ukr., st.-słow. Мънихъ.
Mnich.

Папа- st. ukr. Папа
Papież.

Пастирь, пастир- st. ukr. Пастырь.
Pastor (PSS, 223).

Поганин, поган- st. ukr. Поганинъ, поганъ.
Poganin.

Прелат- st. ukr. Прєлатъ.
Prałat

Пробощ- st. ukr. Пробощъ.
Proboszcz.

 

TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA ARCHITEKTURY CERKWI

Terminy zapożyczone z języka greckiego

Амвон- st. ukr. Амбона
Półokrągłe podwyższenie przed ikonostasem, ambona.

Аналой
Pulpit na którym czyta się Ewangelię

Іконостас- SCS иконостасъ
Ikonostas, ścianka z ikonami oddzielająca prezbiterium od nawy.

Крилас- st. ukr. Крилосъ
Miejsce dla chóru i psalmisty po prawej i lewej stronie ikonostasu.

Паперть
Schodki cerkiewne w krytym ganku.

Terminy zapożyczone z języka łacińskiego

Вівтар- SCS алътарь
Ołtarz.

Куполь
Kopuła.

Вестибулюм
Zewnętrzna część kruchty przeznaczona dla tych, którzy zgrzeszyli i wyrażają skruchę.

Притвор- SCS притворъ
Przedsionek cerkwi, baptysterium.

Нава, наф
Nawa główna świątyni

Жертовник
Stolik po lewej stronie głównego ołtarza. Przygotowuje się na nim dary do Eucharystii.

Terminy o nieustalonym lub nie potwierdzonym pochodzeniu

Балдахін- st. ukr. Балдахинъ
Baldachim – daszek nad ołtarzem.

Дарохоронильниця
Miejsce do przechowywania Świętych Darów.

Канунник
Stolik służący do odprawiania nabożeństw.

Ковчег- SCS ковьчегъ
Szafka na przedmioty liturgiczne.

Ризниця, різниця
Pomieszczenie, w którym przechowuje się odzież liturgiczną.

Сповідальня
Konfesjonał.

Хоругва
Chorągiew.

Terminologia dotycząca szat

TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA SZAT I NACZYŃ LITURGICZNYCH

Terminy zapożyczone z języka greckiego

Далматика
Struj liturgiczny diakona, ministrantów

Дискос
Patena – dyskos – naczynie w postaci talerzyka, na którym kładzie się chleb eucharystyczny.

Єпітрахіль, єпитрахиль
Stuła kapłana

Камилавка- SCS камилавка
Cylindryczne nakrycie głowy kapłana

Лампада- SCS лампада
Wisząca lampa oliwna

Ладан
Zasypka do kadzielnicy

Лжиця
Łyżeczka do udzielania Eucharystii

Мантія
Element stroju zakonnika, biskupa, w formie peleryny

Митра
Mitra, nakrycie głowy biskupa lub nagrodzonego nią kapłana

Омофор- SCS омофор
Paliusz

Орар
Stuła (uk.orar) – element liturgicznego stroju diakona i pod-diakona

Панагія
Medalion noszony na szyi przez biskupów, może przedstawiać ikonę Chrystusa bądź Bogurodzicy.

Панікадило
Świecznik w kształcie korony wiszący na łańcuchu

Підрясник
Sutanna

Потир
Kielich mszalny

Сакос
Formą nawiązuje wierzchnia odzież biskupa’ (PSS, 252).

Рипіди
Metalowe krążki na drążkach z wizerunkami cherubinów używane podczas liturgii pontyfikalnej.

Ряса
Szata duchownych o szerokich rękawach wkładana na sutannę

Сіндон
Podobna do stychariona wierzchnia szata wiązana koło szyi, pod ramionami i w pasie

Солідея
Nakrycie głowy wyższych głównych

Стихар- SCS стихарь
Alba

Скофія, скуфія
Nakrycie głowy duchownych, mnichów.

Тетрапод
Stolik znajdujący się przed ikonostasem, na środku świątyni, na który znajduje się ikona patrona świątyni

Трикірій
Trzyramienny świecznik używany przez biskupa podczas liturgii

Фелон, фелонь
Ornat wschodnich duchownych

Terminy zapożyczone z języka łacińskiego

Антимінс
Niewielki całun z relikwiami świętych, znajdujący się na ołtarzu

Монстранцій
Monstrancja

Паллій
Paliusz

Terminy pochodzące z języka staro-cerkiewno-słwiańskiego

Жезл- st. ukr. Жезлъ
SCS жьзлъ
Pastorał

Terminy o nieustalonym lub nie potwierdzonym pochodzeniu

Ванна
Większe naczynie służące do święcenia wody.

Всеночник
Naczynie przeznaczone do poświęcenia chleba, wina, pszenicy i oliwy.

Дикірій
Dwuramienny świecznik używany przez biskupa

Звіздиця
Gwiazda, umieszczana na patenie, oddzielająca chleb eucharystyczny od pokrowców

Знаменник
Pieczątka odbijana na prosforze (chlebie eucharystycznym)

Кадило
Kadzielnica

Копіє, коп’є
Nóż (kopia) służący do krojenia chleba eucharystycznego

Кропило
Kropidło

Кропильниця
Naczynie na święconą wodę

Мирниця
Naczynie do myro (krzyżmo)

Набедренник
Część szaty liturgicznej biskupa (a także odznaczonych kapłanów) w kształcie prostokąta zawieszanej na biodrze.

Нагрудний хрест
Krzyż zawieszany na piersiach

Наплічник
Czterokątny kawałek lnianego płótna zakładanego na szyję. Dziś już nieużywany.

Нарукавник
Narękawnik, element liturgicznego stroju duchownego

Орел, орлець
Okrągły dywanik z szybującym orłem, symbol władzy biskupiej

Палиця
Chusta w kształcie rombu noszona przez biskupów na biodrze.

Перстень
Pierścień noszony przez wyższych duchownych.

Підризник
Biała szata pod fełoniem

Плат- SCS платъ
Chustka, którą duchowny wyciera usta wiernym po eucharystii.

Плащаниця
Całun.

Повітря
Chusta, którą nakrywa się dyskos (patene).

Пояс
‘Element podtrzymujący stycharion (albę) element stroju liturgicznego duchownego.

Рукавички
Przyozdobione haftem rękawiczki.

Ручний хрест
Krzyż ręczny

Семисвічник
Świecznik siedmioramienny stawiany na ołtarzu w cerkwi

Сорочка
Obrus ołtarzowy.

Ставник
Duży świecznik.

Autor: Katarzyna Zubik

Podziel się: