Zaznacz stronę

Ivan Myśluk
Funkcjonowanie seminariów duchownych

W niniejszym rozdziale zostanie poruszona kwestia funkcjonowania seminariów duchownych, oparta o przepisy synodalne. Omówienie tego zagadnienia będzie przedstawione w zakresie jego podstawowego celu: prowadzenia formacji wewnętrznej i intelektualnej kandydatów do stanu duchownego.
3.1. Zarząd

Dawne ustawy kościelne polecają zwierzchnikom kościelnym, by czuwali nad trybem życia tych które mieli się poświęcić na służbę Bożą . Sobór Trydencki postanawia że biskup jako właściwy przełożony seminarium eryguje seminarium i je wizytuje, określa jego zadania, zapewnia mu utrzymanie, ustala dokładny program nauczania .

Metropolita Rutski w swych Regulae Episcoporum upominał biskupów żeby nie udzielali pochopnie święceń, zanim kandydat do stanu duchownego nie zostanie dokładnie przeegzaminowany. Jozafat Kuncewicz wydał katechizm, według którego byli egzaminowani kapłani podczas synodów eparchialnych. Również opracował osobną instrukcję pouczającą o obowiązkach kapłańskich .

Synod Kobryński z 1626 r. postanowił aby biskupi upominali kapłanów, żeby ci oddawali swoich synów do szkół. Synod Zamojski postanowił, aby biskupi w przypadku niemożności założenia własnego seminarium niektórych zdolniejszych młodzieńców, zwłaszcza synów proboszczów odsyłali na studia do Kolegium Lwowskiego, by przy klasztorach, gdzie mieszka więcej jak dwunastu mnichów były zakładane szkoły dla kształcenia zarówno mnichów jak i świeckich. W wypadku zaniedbania sprawy przez przełożonego to biskup powinien go upomnieć, gdyby nie przynosiło to skutków powinien zwrócić się do metropolity .

Podobne postanowienia wysuwa synod lwowski z 1891 r. Postanawia on, żeby biskupi zatroszczyli się o zakładanie seminariów duchownych oraz przejawiali ojcowską troskę o nie. Metropolita razem z biskupami sufraganami byli zobowiązani zatroszczyć się oto, aby wszystko co należy do zarządu i karności, według wymogu czasu i w duchu soboru trydenckiego było dokładnie przestrzegane. Powinni czuwać na tym żeby urząd w seminariach był powierzony kapłanom doświadczonym. Synod zobowiązywał metropolitę do częstych wizytacji seminariów. Biskup powołuje rektora seminarium, wicerektora, ojca duchownego, prefekta i profesorów .

W imieniu biskupa seminarium zarządza rektor, do niego należy troska o to wszystko co związane jest z karnością i wychowaniem kleryków. Rektor powinien wymagać od przełożonych i alumnów posłuszeństwa co do przestrzegania regulaminu i rozkazów wyższych przełożonych, a także co sam uważa za konieczne w zarządzaniu seminarium. Powinien postarać się oto, aby klerycy mieli w ciągu roku jednego spowiednika z poza, seminarium a co jego wyboru powinien zasięgnąć rady metropolity. Nie poleca się by rektor był spowiednikiem alumnów. Nie może także dokonywać zmian w regulaminie seminarium. Obowiązki rektora odnośnie kleryków:

• nie powinien pozwolić na wysyłanie i otrzymywanie korespondencji klerykom bez uprzedniego przeczytania

• jest zobowiązany do przeszukiwania pokoi kleryków

• jest zobowiązany do zbierania danych o każdym alumnie, w których znajdować się mają: czas jego przyjęcia, wydalenia, postępy naukowe i duchowe, po zakończeniu lub wydaleniu kleryka z seminarium te dane należy przechowywać w tajnym archiwum seminarium .

Sobór Watykański II widząc, że odnowa Kościoła zależy od znaczącej posługi kapłanów, postanowił położyć większe znaczenie na formację kapłańską. Podkreślił zmianę dotychczasowych praktyk w formacji kapłańskich. Owa formacja jest potrzebna dla samej jedności kapłanów zarówno diecezjalnych jak i zakonnych należących do jakiegokolwiek obrządku. W soborowym dekrecie o formacji kapłańskiej zaznacza się, żeby całą formację kapłańską, to znaczy regulamin seminaryjny, formowanie duchowe, program studiów, wspólne życie i wychowanie alumnów i ćwiczenia duszpasterskie należy dostosować do różnych warunków miejscowych. To przystosowanie winno być dokonane zgodnie z powszechnymi przepisami przez konferencje biskupów dla kleru eparchialnego . Seminaria wyższe są przedmiotem szczególnej troski biskupa. Jeśli eparchia nie jest w stanie erygować własnego seminarium, należy tworzyć wspólne seminaria dla kilku eparchii lub dla całego kraju. Seminaria te powinni się kierować wedle statutu ustanowionych przez zainteresowanych biskupów i zatwierdzonych przez Stolicę Apostolską . Do obowiązków biskupów według omawianego dekretu soborowego będzie ustalenie stosownych okresów dla intensywniejszego szkolenia duchowego i zarządzenie odpowiedniego przeszkolenia duszpasterskiego. Odpowiednio do warunków poszczególnych krajów zadaniem biskupów będzie również powzięcie decyzji co do przesunięcia granicy wieku święceń .

Zgodnie z przepisami KKKW zadaniem synodu biskupów i rady hierarchów jest wydawać program nauczania przyszłych kapłanów, w którym powinien być określony ogólny regulamin dla seminarium duchownego w granicach kościoła sui iuris . W innym wypadku taki program powinien złożyć biskup eparchialny dla własnego seminarium w swojej eparchii, zgodnie z kan. 150 § 3. W ich kompetencjach jest także zmiana tego programu . Biskup jest najwyższym przełożonym seminarium eparchialnego, seminarium między- eparchialne podlega hierarsze mianowanemu przez założycieli. Synod lwowski z 1996 r. opierając się na kan. 356 §2 postanowił wprowadzić, że: biskup eparchialny lub wyższy przełożony w trosce o formacje alumnów powinien często wizytować seminarium a szczególnie gdy chodzi o tych, którzy mają przyjąć święcenia .

Wszystkie sprawy prawne seminarium reprezentuje rektor. Zgodnie z przepisami, zadaniem rektora jest: troska o ogólny zarząd seminarium, wymagania od wszystkich zachowania statutu i dyrektorium seminarium, koordynowanie działania innych moderatorów i urzędników oraz promowanie jedności i współpracy całego seminarium . Rektor powinien się często spotykać z wychowawcami w celu uzgodnienia współpracy, omówienia bieżących spraw seminaryjnych, znalezienia sposobu zaradzenia potrzebom i pokonania trudności związanych z funkcjonowaniem seminarium. Należy jednak pamiętać, że zasadnicze obowiązki wychowawców i wykładowców są określone w krajowym programie kształcenia kapłańskiego i regulaminie seminaryjnym. Tych obowiązków rektor zmienić nie może. Zgodnie z postanowieniami Synodu lwowskiego z 1996 r. za strukturę, program i koordynację prac w duchownych seminariach Kościoła Grecko Katolickiego odpowiada Kolegium Teologicznej Oświaty w Ukrainie. Jego zadaniem jest składanie sprawozdań Episkopatowi Ukrainy. Synod biskupów proponuje także stworzyć radę rektorów seminariów duchownych z Ukrainy, a także w miarę możliwości z diaspory, którzy powinni spotykać się dwa razy do roku przed i po zakończeniu roku akademickiego .

Wykładowcy i wychowawcy powinni brać udział w trosce rektora o zachowaniu dyscypliny w seminarium . Rektor jest zobowiązany co roku powiadamiać biskupa eparchialnego lub wyższego przełożonego o postępie naukowym alumnów i o stanie seminarium tych, którzy go założyli . Seminarium jest wyjęte spod zwierzchnictwa parafialnego. Dla wszystkich, którzy są w seminarium obowiązki proboszcza spełnia rektor lub osoba delegowana za wyjątkiem spraw małżeńskich i z zachowaniem kan. 734. Rektorowi i jego delegatowi w stosunku do osób, które mieszkają w seminarium lub aktualnie przebywających w nim przysługuje władza, którą ma proboszcz w parafii. Stąd proboszcz nie może sobie rościć żadnych praw w stosunku do seminarium. Rektor na wzór proboszcza może udzielać sakramentów i dyspensować, jednak nie może z tytułu rektorskiego asystować przy zawieraniu małżeństwa; nie powinien także słuchać spowiedzi swoich alumnów, chyba że w poszczególnych wypadkach gdy o nią poproszą
3.2. Nabór kandydatów

Zgodnie przepisów Soboru Trydenckiego do seminarium przyjmowano chłopców którzy mają nie mniej jak dwanaście lat życia, pochodzą z prawego łona małżeńskiego, posiadają wystarczającą umiejętność czytania i pisania, okazują chęć do kapłaństwa i odznaczają się odpowiednimi do tego przymiotami charakteru .

Synod Zamojski wzorując się na postanowieniach Soboru Trydenckiego uchwala w tytule dziesiątym, O proboszczach , żeby kapłani, swoich synów, których zdatniejszymi by widzieli do stanu kapłańskiego, zawczasu uczyć powinni i do szkół publicznych i seminariów oddawać. W tytule piętnastym, O odnowieniu nauk w seminariach , wzywa biskupów, jeżeli nie mogą założyć własnego seminarium eparchialnego dla kleryków, aby przynajmniej niektórych, odznaczających się przyrodzonymi zdolnościami, a zwłaszcza synów proboszczów, wysyłali do Lwowskiego Seminarium Papieskiego, gdzie byliby kształceni w nauce i karności kościelnej a także w dobrych obyczajach . Synod Zamojski zwraca się do rodziców przyszłych kapłanów aby oddawali swoich synów do seminarium.. Spowodowało to iż kler greckokatolicki i jego rodziny były główną bazą powołań. Nie oznaczało to jednak niemożliwości wejścia do stanu duchownego osób spoza środowiska duchownych. Synod Zamojski nie określa granicy wieku kandydata, co prawda używa nazwy “młodzieniec”.

Synod lwowski z 1891 r. w swoich postanowieniach zakłada żeby w prowincji ruskiej było przynajmniej jedno seminarium dla chłopców (seminarium niższe) i seminarium wyższe. Do seminarium niższego przyjmowano kandydatów od 12 do 14 roku życia, którzy mają powołanie i chęć służenia Kościołowi. Kandydat, który chce być przyjęty do seminarium niższego musi przedstawić swojemu ordynariuszowi świadectwo chrztu i bierzmowania, dobrych obyczajów i nauki, świadectwo od lekarza .

Do seminarium wyższego mogą być przyjęci ci młodzieńcy, którzy w seminarium niższym ujawnili jawne znamiona powołania do stanu kapłańskiego i okazali się zdolnymi do wypełnienia służby w Kościele z pożytkiem i korzyścią dla wiernych. Synod lwowski nie podaje określonego wieku przyjmowania do seminarium wyższego, ale określa wiek przyjmowania święceń: poddiakonat w wieku 21 lat, diakonat 22 lata, prezbiteratu 24 lata .

KKKW zakłada, że w seminarium niższym powinni studiować ci, którzy ujawniają znamiona powołania do stanu kapłańskiego a również i ci, którzy nie ujawniają powołania do stanu duchownego, ale mogą przygotowywać się do wypełnienia innych czynności w Kościele lub dzieł apostolatu. Niższe seminaria należy zakładać w każdej eparchii, jeśli pozwalają na to warunki . Nowy prawodawca nie określa granicy wieku kandydatów do seminarium wyższego i niższego, określają go natomiast statuty seminarium. W świetle postanowień Soboru Watykańskiego II w seminarium niższym, pod ojcowskim kierownictwem przełożonych i przy odpowiedniej współpracy rodziców, uczniowie powinni prowadzić życie odpowiadające ich wiekowie, mentalności oraz rozwojowi .

Zgodnie z przepisami KKKW do seminarium wyższego powinni być przyjmowani ci, których uznano za zdolnych na podstawie dokumentów, które są wymagane zgodnie z przepisami statutów seminariów. Nie wolno przyjąć do seminarium osoby, która nie przyjęła sakramentu chrztu i bierzmowania. Osoby które były wcześniej w innych seminariach duchownych lub innych instytutach życia konsekrowanego, nie powinny być przyjęte bez opinii rektora lub innego przełożonego. A przede wszystkim rektorze lub inni przełożeni powinny być powiadomieni o przyczynie ich wydalenia lub odejścia z seminarium .

Synod lwowski z 1996 r. w swoich postanowieniach określa granicę wieku przyjmowania do seminarium w Ukrainie w wieku 17 lat. Proponuje także aby pierwszy rok był rokiem przygotowawczym pomoże to bardziej ocenić kandydata przed podjęciem 6 letnich studiów teologicznych. Poleca się Komisji Uniwersyteckiej ułożenie takiego programu, który odpowiadałby lepszemu przygotowaniu do duchowej formacji .
3.4 Wychowanie

Patrząc pozytywnie do seminarium zgłaszają się ci, którzy poczuli się powołani przez Jezusa i wezwani do życia w głębokiej z nim jedności. Takie pragnienie przynależności do Jezusa jest odczytywane jako powołanie kapłańskie. Odkrycie powołania jest pierwszym zadaniem formacji seminaryjnej. Sobór Trydencki w dekrecie o zakładaniu seminariów duchownych postanawia, że kandydat musi okazać chęć do kapłaństwa i odznaczać się odpowiednimi do tego przymiotami charakteru. Sobór ten oczekiwał odrodzenia podupadłych obyczajów duchowieństwa oraz stworzenia lepszych perspektyw dla Kościoła jedynie od instytucji duchownych. Dlatego nakazuje biskupom zakładać seminaria przy katedrze . Kleryków zobowiązano do noszenia tonsury i sukni kościelnej od początku pobytu w seminarium zobowiązywano ich też do codziennego uczestniczenia we Mszy św. i przynajmniej co miesięcznej spowiedzi i komunii św.

Nic na temat formacji nie wspomina synod Kobryński ponieważ zajmuje się tylko sprawą zakładania seminarium. Synod Zamojski też tylko ogólnie wzmiankuje o wychowaniu kandydatów. W swoich postanowieniach zwraca się do biskupów, aby wysyłali swoich kandydatów do seminarium gdzie mieliby być kształceni w nauce, karności kościelnej i dobrych obyczajach .

Szerzej o wychowaniu i dyscyplinie (karności) mówi nam Synod Lwowski z 1891 r. Synod ten postanawia co do obowiązków pobożności:

• klerycy codziennie o określonych godzinach powinni być obecni na wspólnych modlitwach

• przynajmniej dwa razy w miesiącu powinni przystępować do sakramentu pokuty i Eucharystii

• każdego roku odbywać 8 dniowe rekolekcje

• kleryków obowiązywały modlitwy za chorych, zmarłych według specjalnie obowiązujących przepisów

• kultywowanie pobożności do Najświętszej Marii Panny.

Co do dyscypliny kleryków obowiązywały następujące zasady:

• jeżeli to możliwe klerycy w czasie ferii powinni przebywać w seminarium ze swoimi przełożonymi, przebywając natomiast na parafii zobowiązani byli do katechizacji

• proboszczowie byli obligowani przedstawiać metropolicie opinie odnośnie kleryków przebywających na parafii

• klerycy powinni okazywać szacunek metropolicie jako swojemu najwyższemu przełożonemu, rektorowi, wychowawcą i profesorom

• powiadamiać prefekta o zwolnieniach przez rektora

• na refektarzu zachować skromność i milczenie rozmawiać można wtedy, gdy pozwoli rektor

• na spacer można było wychodzić tylko w stroju duchownym za pozwoleniem rektora i z osobą towarzyszącą przez niego wyznaczoną

• jedzenie posiłków obowiązywało kleryków tylko na refektarzu i w określonych godzinach

• zakazane było przechowywanie u siebie pieniędzy, broni i zakazanych książek

• nie można było robić prezentów przełożonym, przyjaciołom i komukolwiek należącemu do seminarium a także zakazane było robienie przyjęć w pokojach

• grać w gry hazardowe

• zabronione było granie na instrumentach muzycznych a także zajmowanie się muzyką bez uprzedniej zgody rektora

• zakazane było zawieranie małżeństwa podczas studiowania w seminarium pod karą nie udzielenia święceń .

Sobór Watykański II podkreśla olbrzymie znaczenie formacji kapłańskiej. Podaje też pewne jej podstawowe zasady celem potwierdzenia norm wypróbowanych już wiekową praktyka oraz uzupełniania ich nowymi odpowiadającymi konstytucjom i dekretom tego świętego soboru jak również zmienionym warunkom czasu . Dekret soborowy zachęca przełożonych i profesorów aby sobie dobrze uświadamiali, w jakim stopniu od ich sposobu myślenia i postępowania zależy rezultat formacji alumnów. Używając sformułowania “przełożeni i profesorowie” Sobór podkreśla tym samym, że za formacje duchową alumnów odpowiedzialni są nie tylko wychowawcy ale także profesorowie. Dekret o formacji kapłańskiej mówi o formacji duchownej, intelektualnej i pastoralnej, ale wszystkie te etapy maja być realizowane we wspólnocie ducha i działania. Alumnom należy otwarcie mówić, że kapłaństwo jest darem Jezusa wybierając go decydują się na styl życia w duchu Chrystusa. Duch dyscypliny i ofiary, który należy wyrabiać w kandydatach już w seminarium jest pewnym naturalnym gwarantem, że przyszły kapłan podejmie cały szereg trudności jakich teraz nie da się przewidzieć . W formacji seminaryjnej, która jest także formacją w wierze, słusznie zwraca się uwagę na to, że przyjmujemy uwagę przełożonego nie tylko ze względu na jego autorytet osobowy, ale przede wszystkim na misję jaką pełni z woli Boga i w Jego imieniu przemawia.

Ojciec Św. Jan Paweł II w adhortacji “Pastores dabo vobis” zwraca uwagę na konieczność więzi wychowawców i profesorów z biskupem, którego “reprezentują z różnych tytułów i w różny sposób” . Oni dzielą szczególną odpowiedzialność za kapłańską formację w seminarium. Za tę formację odpowiedzialny jest również sam kandydat do kapłaństwa. Formacja wiąże się bowiem nie tylko z pojęciem wychowania lecz jest ona także samym wychowaniem. Formacji duchownej Jan Paweł II poświęca cały trzeci rozdział wyżej wspomnianej adhortacji. Podkreśla, że formacja ta powinna zmierzać do podporządkowania całego życia kapłańskiego Duchowi Świętemu w postawie „synowskiego oddania wobec Ojca i ufnego przywiązania do Kościoła„ . Droga do osiągnięcia tego ideału prowadzi po przez lekturę Słowa Bożego połączoną z medytacją i modlitwą, a szczególnie przez dogłębne przeżywanie tajemnicy Eucharystii i sakramentu pokuty oraz praktykę ascezy chrześcijańskiej .

KKKW zakłada aby wychowanie alumnów dokonywało się przez formację duchową, intelektualną i pastoralną. Alumni powinni być formowani tak aby w Duchu Świętym szli za Chrystusem i do Niego się upodobniali. Dla swego duchowego życia powinni czerpać siły ze Słowa Bożego przez pilną i nieustanną medytację nad nim, a także z sakramentów świętych . Celem formacji duchowej jest zdobycie ducha Ewangelii oraz nawiązanie ścisłej łączności z Chrystusem, a przez niego z Trójcą Świętą. Wyrobieniu duchowemu alumna służą ćwiczenia pobożne. Ale nie może ono polegać tylko na ich praktykowaniu, ani na rozwijaniu uczuć religijnych. Alumn musi nauczyć się żyć według zasad Ewangelii. Źródłem życia seminaryjnego jak i całego życia chrześcijańskiego stanowi Św. Liturgia. Klerycy powinni uczyć się nieustannego sprawowania liturgii godzin (czasosłow). W seminarium należy popierać wspólne odprawianie liturgii godzin. Nie musi ona jednak być w całości odprawiana codziennie. Zgodnie ze zwyczajem, wspólnie należy odprawiać jutrznię i nieszpory. Należy z synowską czcią naśladować Najświętszą Marię Pannę. To podkreśla Sobór Watykański II: “Najświętszą Marię Pannę, która przez Jezusa Chrystusa umierającego na krzyżu dana została uczniowi za matkę, niechaj z dziecięcą miłością miłują i czczą. Z programu dnia alumna nie można wykreślić rozmyślania. Rozmyślanie to modlitwa myślna, czyli wniesienie i zwrócenie się duszy ku Bogu, przy czym istotnymi elementami są tu rozważania tajemnic Bożych, oddanie czci Bogu, pobożne uczucie i akty woli oraz refleksja dotycząca własnego postępu duchowego i odpowiednie postanowienie. Alumni powinni uczciwie badać swoje sumienie i często przystępować do sakramentu pokuty. Wynika to z potrzeby coraz dojrzalszego zwrotu do Boga. Częste i staranne korzystanie z sakramentu pokuty skutecznie przyczynia się do zwalczania grzechów powszednich. Częstotliwość spowiedzi powinna być uzgodniona z własnym spowiednikiem zgodnie z zaleceniami kierowników życia wewnętrznego . Dla umocnienia ducha modlitwy i powołania apostolskiego należy popierać ćwiczenia pobożne z tradycji własnego kościoła sui iuris , a także zaleca się odosobnienie duchowe, pouczenie o św. posłudze i zachętę do życia duchowego. Praktyki pobożne alumna to różnego rodzaju ćwiczenia duchowe i nabożeństwa będące w zwyczaju Kościoła zwykle przewidziane w regulaminie seminaryjnym. Praktyki te nie mogą stać się celem, lecz powinni być środkami wiodącymi do podtrzymania i rozwoju życia duchowego oraz do wzmocnienia powołania . Należy uczyć alumnów rozumieć znaczenie Kościoła i jemu służyć. Wychowywać także do cnoty posłuszeństwa i współpracy ze swoimi współbraćmi.

Synod Lwowski z 1996 r. postanawia aby w duchownych seminariach wychowywać alumnów tak, żeby byli głęboko wierzącymi, pobożnymi i oddanymi pracy dla Kościoła i swojego narodu. W wychowaniu dzisiejszej młodzieży ukraińskiej jak i alumnów, wymaga się szczególne pielęgnowanie cnoty męstwa i gotowości do poświęcenia. Motywem do pielęgnowania tego powinna być miłość do Boga i bliźniego. W seminariach i instytutach duchownych poleca się pielęgnowanie pełnego uświadomienia wartości i zachęty i praktycznego przygotowania alumnów do kapłaństwa w celibacie podając go jako ideał całkowitego poświęcenia Chrystusowi i jego Kościołowi. Jednak zgodnie z kan. 373 KKKW i tradycją chrześcijańskiego wschodu synod poleca zachowywać dawną tradycję żonatego duchowieństwa w Ukraińskim Greckokatolickim Kościele. Synod biskupów poleca przyznać jednolity tekst czynności liturgicznych dla wychowania kandydatów we wszystkich seminariach. Rekomenduje zwrócić szczególną uwagę na duchowe i intelektualne przygotowanie przyszłych żon kapłanów .
3.4 Nauczanie

Jak już było napisane w rozdziale pierwszym poziom wykształcenia duchowieństwa był bardzo niski nawet przez dłuższy czas po unii. Wymagania stawiane kandydatom nie były duże. Rutski upominał biskupów, aby kandydatów do kapłaństwa egzaminowali pod względem umiejętności czytania i odprawiania Liturgii, ale również musieli oni posiadać podstawową wiedzę z zakresu nauki Kościoła (zasady wiary i sakramentów). W późniejszym czasie Jozafat Kuncewicz wydal katechizm z którego byli egzaminowani kapłani. Zawierał on wyjaśnienie Symbolu Wiary, Modlitwy Pańskiej, Pozdrowienia anielskiego, Dziesięciorga przykazań Bożych, Wyliczenie uczynku miłosierdzia, Cnót głównych, Daru Ducha Świętego., grzechów głównych oraz nauki o siedmiu sakramentach . Postulaty sformułowane przez Rutskiego i Kuncewicza według naszych pojęć były bardzo skromne, ale wykonanie tego programu przez kandydatów i przez samych biskupów stanowiły istotny postęp w stosunku do ówczesnego stanu rzeczy.

Dopiero w drugiej połowie XVIII w. nastąpiła poprawa w tej dziedzinie. Z jednej strony więcej wymagano na egzaminach przed święceniami, a z drugiej możliwość nabycia wiedzy w coraz liczniejszych szkołach, a nawet w seminariach. W szkołach wykładano nie tylko język cerkiewno słowiański ale także “nauki wyzwolone” łacińskie, czytano i komentowano pisma patrystyczne w tłumaczeniu na język staro cerkiewny .

Synod zamojski w swoich postanowieniach nie przedstawia programu nauczania w seminariach duchownych. Ponieważ każde seminarium miało różny system wykładania przedmiotów jednak kładzie nacisk na studiowanie Pisma Świętego i teologii moralnej. Na najwyższym poziomie naukowym stało kolegium wileńskie. Zgodnie z przyjętym w szkołach jezuickich studium w XVI i XVIII w. było cztero stopniowe . Pierwszy etap stanowiła teologia dogmatyczna (scholastyczna) oparta na studium Pisma Świętego i nauczaniu św. Tomasza. Drugi etap stanowiła teologia pozytywna kontrowersyjna, zwana w XVIII w. teologią polemiczną. Nauczanie wzorowano na Disputationes R. Belarmina. Kolejnym etapem studium teologicznego była tak zwana trzecia lekcja teologii obejmująca tematy o Trójcy Świętej, kult świętych, osoba i cześć należna Chrystusowi, dobre uczynki, usprawiedliwienie. Czwarty etap studiów stanowiła teologia moralna. Dla alumnów alumnatów papieskich był także przeznaczony kurs skrócony, trwający dwa lata. Ten kurs obejmował kazuistykę, teologię moralną, polemiczną, nauki o sakramentach, śpiew kościelny, ceremonie liturgiczne oraz znajomość rubryk i kalendarza liturgicznego .

Pod zaborem rosyjskim w 1772-1815 r. w całym Cesarstwie Rosyjskim wprowadzono w 1803 r. jednakowe ratio studiorum dla seminariów duchownych, opracowane przez ks. Andrzeja Pobla. Program studiów obejmował: teologię dogmatyczną, teologię moralną, Pismo Święte, historię kościoła, prawo kanoniczne, patrologię, teologię pastoralna z homiletyką, katechetykę i liturgikę .

Pod zaborem austriackim cesarzowa Maria Teresa w 1753 r. zobowiązała kandydatów do kapłaństwa żeby ukończyli studia teologii na Uniwersytecie. Ratio studiorum było opracowane przez opata Stefana Rautenstraucha i zatwierdzone przez M. Teresę w 1773 r. Obejmowało takie dyscypliny teologiczne jak: systematyczna teologia dogmatyczna, teologię moralną, patrologię, historię teologii, historię kościoła, biblijne nauki pomocnicze, egzegezę Starego i Nowego Testamentu, prawo kościelne, teologię duszpasterską, teologię polemiczną i katechetykę. Studia powinny trwać pięć lat. W 1815 r. studia skrócono do trzech lat a później przedłużono do czterech lat .

Wiele uwagi seminariom duchownym, pod względem ascetycznym, naukowym i duszpasterskim, poświęcił Synod Lwowski. Przygotowania do kapłaństwa odbywały się w Generalnym seminarium we Lwowie, również alumni studiowali na wydziale teologicznym w uniwersytecie lwowskim . Synod zobowiązuje alumnów aby oprócz tych nauk które studiują, wprawiali się w wygłaszaniu homilii, częstym czytaniu Pisma Świętego w języku cerkiewno- słowiańskim, także aby uczyli się gramatyki tego języka, a szczególnie w nauce odprawiania obrzędów i śpiewu cerkiewnego . Te wykłady odbywały się w seminarium w języku ukraińskim, również w seminarium wykładano teologię pastoralną i katechetykę. Szóstego października 1929 r. powstała we Lwowie Teologiczna Akademia, którą zorganizowano na wzór innych Katolickich Uniwersytetów. Studia na teologicznym wydziale trwały 5 lat. W 1932 r. utworzono drugi wydział filozoficzny. Akademia funkcjonowała do 1944 r.

W czasie reżimu radzieckiego, jednym z najważniejszych problemów podziemnego Kościoła Greckokatolickiego w Ukrainie był brak duchowieństwa. Do roku 1960 ten problem nie był tak znaczny ponieważ wyświęcano byłych seminarzystów i zakonników, którzy uniknęli represji lub powrócili z zesłania i posiadali już jakieś wykształcenie teologiczne. Jednak na początku lat 60-tych wynikła konieczność wyświęcania nowych księży. Trzeba było wybierać kandydatów wśród młodego pokolenia, które było wychowywane w warunkach totalitarnego ateizmu. Była to sprawa bardzo ważna i odpowiedzialna. Kandydatów do kapłaństwa najczęściej wybierano z pośród synów i bliskich krewnych duchowych oraz dzieci aktywnych wiernych. Niektórzy kandydaci studiowali w seminariach rzymskokatolickich w Kownie i Rydze, niektórym udało się zdobyć wykształcenie w prawosławnych seminariach. W wyborze kandydatów robiono dokładną selekcję, dokładnie sprawdzano ich życiorysy. Nauczanie teologii prowadzone przez starszych księży trwało dość długo i miało charakter indywidualny. Było to podyktowane tym, że większość seminarzystów pracowała i mogła uczyć się jedynie w dni wolne, a także z powodu wielu innych przyczyn. Rzecz jasna, że program nauczania był o wiele węższy jak w seminariach przedwojennych. Wykładano najważniejsze przedmioty takie jak: katechizm, teologia moralna, liturgika, teologia pastoralna, prawo kanoniczne, prawo małżeńskie, apologetyka, historia kościoła powszechnego, historia Ukrainy, język cerkiewno-słowiański, dogmatyka, homiletyka, historia biblijna, podstawy języka greckiego i łacińskiego . Taki program studiów obejmował przez pewien czas po wyjściu z podziemia. Spowodowano to było brakiem profesorów a także współczesnej literatury teologicznej. Obecnie sytuacja się poprawiła.

Sobór Watykański II wysuwa postulat, żeby przed rozpoczęciem studiów ściśle kościelnych, alumni powinni posiąść wykształcenie humanistyczne i w dziedzinie nauk ścisłych w takim zakresie, jakie w ich państwie uprawnia młodzież do rozpoczęcia studiów wyższych. W dziedzinie reformy studiów Sobór kładzie nacisk na lepsze powiązanie przedmiotów filozoficznych z teologicznymi, zestawić ich pod kątem tajemnicy zbawienia. Przedmioty z filozofii powinny przygotowywać i umożliwiać dalsze studia teologiczne. Formacja intelektualna powinna odpowiadać szybkiemu i intensywnemu rozwojowi nauk teologicznych. Nauki teologiczne należy rozpocząć od kursu wstępnego, by alumni zorientowali się co do sensu studiów kościelnych, ich celu duszpasterskiego oraz użyteczności dla życia wewnętrznego. Pierwsze miejsce ma zająć Pismo Święte i teologia biblijna, egzegeza, teologia dogmatyczna, teologia moralna, prawo kanoniczne, studium liturgii, ekumenizmu i historia religii. Winno to się zaznaczyć w szerszym niż dotąd uwzględnieniu tematyki skrupturystycznej i doktryny czerpanej z Pisma Świętego zarówno z teologii dogmatycznej i moralnej. W zakresie teologii moralnej Sobór kładzie akcent na pogłębienie i nowe ujęcia od strony powołania życia chrześcijańskiego i jego związku z tajemnicą zbawienia. Sobór zaleca, aby troszczyć się o zawartość i gruntowność całego wykształcenia, unikając zbytniego mnożenia liczby przedmiotów i wykładów oraz omijać te zagadnienia, które są zdezaktualizowane. Również należy przesunąć te tematy, które należą do wyższych studiów akademickich . Dekret zwraca uwagę na przygotowanie kandydatów do posługi duszpasterskiej. Domaga się, żeby pouczano alumnów do świętej posługi a zwłaszcza do katechizacji i głoszenia kazań, kultu liturgicznego i udzielania sakramentów, działalności charytatywnej, obowiązku wychodzenia naprzeciw błądzącym i niewierzącym i innych zadań duszpasterskich . Przygotowanie do działalności apostolskiej winno być nie tylko teoretyczne, lecz także praktyczne.

Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, podkreśla konieczność zdobycia przez alumnów formacji intelektualnej i zwraca uwagę na niektóre ważniejsze zasady tej formacji. Alumn powinien wynieść z seminarium duchownego gruntowną wiedzę teologiczną, która będzie wspomagać jego siły duchowne oraz pozwoli mu na prowadzenie merytorycznego dialogu z dzisiejszym światem. Współczesnego kapłana musi cechować kultura, dostosowana do okoliczności miejsca i czasu. Studia w seminarium wyższym mają obejmować kursy filozofii i teologii. Czas studiów powinien objąć przynajmniej sześć lat, kurs filozofii powinien zawierać pełne dwa lata, a kurs teologii pełnych cztery lat. Kształcenie filozoficzne powinni doprowadzić alumnów do gruntownego i całkowitego poznania człowieka świata i Boga, opierając się na prawdach naturalnych. Dzięki temu alumni mogą owocniej odbyć studia teologiczne oparte na prawdzie objawionej. Kościół pozostaje otwarty na wszystkie filozofie, tak dawne jak i nowe jeśli wnoszą do skarbca myśli ludzkiej realne wartości powszechne, które dadzą się zintegrować w syntezie chrześcijańskiej. Pierwszeństwo daje jednak takiej filozofii, której podstawowe twierdzenia zgadzają z prawdami objawionymi, ponieważ pomiędzy naturalnymi nurtami filozoficznymi a nadprzyrodzonymi prawdami wiary nie może zachodzić żadna sprzeczność. Z tej racji tomizm jest wciąż aktualny. Nie do przyjęcia jest filozofia ujmująca rzeczywistość w sposób nie dający się pogodzić z Objawieniem. Dyscypliny teologiczne powinny być przekazywane w świetle wiary aby alumni poznali doktrynę katolicką opartą na Objawieniu Bożym i żeby tak ją wyrażali w swojej kulturze by była pokarmem własnego życia duchowego. Duszą całej teologii powinno być Pismo Święte, które powinno przenikać wszystkie dyscypliny. Dlatego należy wykładać nie tylko egzegezę, ale także niektóre ważniejsze tematy teologii biblijnej. Liturgia powinna być wykładana z zachowaniem jej szczególnego znaczenia jako konieczne źródło doktryny i ducha prawdziwie chrześcijańskiego. Ekumenizm powinien być jedną z niezbędnych dziedzin wszystkich dyscyplin teologicznych, dopóki jedność, której pragną Chrystus (J 17, 21) nie stanie się w pełni faktem .

Programem nauczania w duchownych seminariach w Ukrainie kieruje Kolegium Nauki Teologicznej. Synod Lwowski z 1996 r. zobowiązuje wprowadzić do programu nauczania w duchownych seminariach przedmiotów dobrego zachowania i etyki.

Podziel się: